Τα Έξι Σκεπτόμενα Καπέλα του De Bono (δημοσίευση στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ)

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Edward de Bono εφηύρε τη μέθοδο των Έξι Σκεπτόμενων Καπέλων, το οποίο αποτελεί ένα μοντέλο, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την διερεύνηση διαφορετικών απόψεων και σκεπτικών επί μιας πολύπλοκης κατάστασης ή πρόκλησης. Το να βλέπουμε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο είναι κάτι που μπορεί να χρησιμεύσει τόσο στη διαμόρφωση στρατηγικής, όσο και στην διαδικασία λήψης κάποιας απόφασης.

Το μοντέλο σχεδιάστηκε ουσιαστικά για να βοηθήσει στην εκούσια αναζήτηση και εκτίμηση διαφορετικών οπτικών. Φορώντας ένα από τα καπέλα, τα άτομα παίζουν διαφορετικούς ρόλους και θέτουν εαυτούς σε υποθετικές συνθήκες και καταστάσεις. Καθένα από τα καπέλα διαθέτει διαφορετικό χρώμα, το οποίο και περιγράφει την οπτική που υιοθετεί εκείνος που το φοράει.

Συμβολισμός

Άσπρο Καπέλο (Παρατηρητής) 

Λέξεις-κλειδιά: ουδετερότητα, επικέντρωση σε γεγονότα, αριθμούς, φήμες, ανάγκες πληροφόρησης, τι χρειάζεται και τι μπορεί να επιτευχθεί. Η φράση «Νομίζω πως χρειαζόμαστε σκεπτική άσπρου καπέλου» σημαίνει «ας αφήσουμε τις διαφωνίες και ας κοιτάξουμε επί ποια βάσης κινούμαστε».

Κόκκινο Καπέλο (Εμείς, οι Άλλοι)

Λέξεις-κλειδιά: φωτιά, θέρμη, συναισθήματα, ένστικτο, παρουσίαση απόψεων. Το Κόκκινο Καπέλο επιτρέπει στον καθένα να καθοδηγείται από το ένστικτό του, χωρίς να υπάρχει ανάγκη να δικαιολογεί τις αποφάσεις του, δηλαδή προτρέπει τον κάτοχό του να δώσει προτεραιότητα στα συναισθήματα και όχι στη λογική.

Μαύρο Καπέλο (Εμείς, οι Άλλοι) 

Λέξεις-κλειδιά: επίκριση, εκτίμηση κινδύνου, κριτική, λογική αρνητική οπτική. Το Μαύρο είναι το πιο σημαντικό καπέλο από όλα, αφού είναι το καπέλο της κρίσης και της προσοχής, χωρίς όμως να υποδηλώνει συναίσθηματα κατωτερότητας ή αρνητισμού. Ο ρόλος του Μαύρου Καπέλου είναι η κριτική μιας προτεινόμενης δράσης• ότι δεν ταιριάζει με την κατάσταση, την εμπειρία, το σύστημα ή την πολιτική που ακολουθείται. Το Μαύρο Καπέλο είναι πάντα η φωνή της λογικής.

Κίτρινο Καπέλο (Εμείς, οι Άλλοι)

Λέξεις-κλειδιά: ηλιοφάνεια, αισιοδοξία, οφέλη, λογική θετική σκέψη. Αυτή είναι η λογικά θετική οπτική, δηλαδή εκείνη που μας οδηγεί στο να σκεφτούμε τι μπορεί να πάει καλά και γιατί έχει οφέλη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εκφράσει την επιθυμία πραγματοποίησης κάποιας προτεινόμενης δράσης ή για να δοθεί έμφαση σε κάποιο όφελος που έχει αποκομισθεί από κάτι που έχει ήδη γίνει.

Πράσινο Καπέλο (Εμείς, οι Άλλοι)

Λέξεις-κλειδιά: δημιουργική σκέψη, εναλλακτικές, πιθανότητες, υποθέσεις, νέες ιδέες. Αυτό είναι το καπέλο της δημιουργικότητας, των εναλλακτικών, του ενδιαφέροντος, της πρόκλησης και των αλλαγών.

Μπλε καπέλο (Παρατηρητής)  

Λέξεις-κλειδιά: ουρανός, ψύχρα, γενική άποψη, έλεγχος διαδικασιών, βήματα, αρχηγία, οργάνωση, εφαρμογή. Αυτό είναι το καπέλο που αντιπροσωπεύει την σφαιρική άποψη και τη διαδικασία ελέγχου της κατάστασης.

Κύρια Πλεονεκτήματα της Μεθόδου

Τα κύρια πλεονεκτήματα της Μεθόδου των Έξι Σκεπτόμενων Καπέλων μπορούν να συνοψισθούν στα εξής:

1. Φορώντας τα διαφορετικού χρώματος καπέλα, έχουμε τη δυνατότητα να λέμε την γνώμη μας, για μια οποιαδήποτε κατάσταση, χωρίς να ρισκάρουμε.

2. Η Μέθοδος μας βοηθά να δούμε και να εξετάσουμε τις διαφορετικές οπτικές, εναλλακτικές και απόψεις επί μιας κατάστασης ή ενός project. Ουσιαστικά είναι σα να μας ανοίγει τα μάτια σε μια διαφορετική διάσταση.

3. Η Μέθοδος αποτελεί έναν πολύ βολικό μηχανισμό διευκόλυνσης της αλλαγής μιας τακτικής.

4. Μας υποδεικνύει τους κανόνες του παιχνιδιού της σκέψης.

5. Μας υποβοηθά στο να επικεντρώσουμε την σκέψη μας και την προσοχή μας στον στόχο που έχουμε βάλει.

6. Επειδή ακριβώς μας προτρέπει να «ζήσουμε» και να αναλύσουμε διαφορετικές καταστάσεις, μας οδηγεί σε μια πιο δημιουργική σκέψη.

7. Μπορεί να αποτελέσει εργαλείο βελτίωσης της επικοινωνίας μας.

8. Ενώ, τέλος, διευκολύνει την διαδικασία λήψης αποφάσεων, αφού μας βοηθά να αποκτήσουμε μια ευρεία οπτική επί του συνόλου των καταστάσεων γύρω μας.

Στόχος και μεθοδολογία

Ο De Bono δημιούργησε τη μέθοδο αυτή αρχικά για να υποβοηθήσει την ομαδική δράση, γιατί όταν τα μεμονωμένα άτομα προσπαθούν να υιοθετήσουν μια συγκεκριμένη στάση, αισθάνονται συνήθως παγιδευμένα (σε ρόλο αισιοδοξίας, απαισιοδοξίας, αντικειμενικό κ.λπ.). Όπως γίνεται κατανοητό, αυτό περιορίζει τον τρόπο και την έκταση, με τα οποία ένα άτομο, όπως και η ομάδα σαν σύνολο, μπορούν να διερευνήσουν μια κατάσταση ή μια δράση. Το μέλος της ομάδας πρέπει να αναγνωρίσει το χρώμα του καπέλου που φοράει, την στιγμή ακριβώς που εκφράζει ένα επιχείρημα ή μια άποψη. Με την Μέδοθο, λοιπόν, των Σκεπτόμενων Καπέλων, τα άτομα δεν είναι πλέον περιορισμένα σε μια και μοναδική οπτική. Κάτι, που δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε, είναι ότι τα Καπέλα είναι ουσιαστικά κατηγορίες συμπεριφοράς της σκέψης και όχι ανθρώπινοι χαρακτήρες. Ο στόχος είναι η καθοδήγηση της σκέψης και όχι η κατηγοριοποίησή της ή εκείνου που σκέφτεται.

Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα εφαρμογής της Μεθόδου σε μια ομάδα είναι το ακόλουθο.

 Αρχικά, πρέπει να καθοριστεί το χρονικό όριο του παιχνιδιού και να καλεστούν οι συμμετέχοντες.  Έπειτα, πρέπει να συγκεντρωθεί η ομάδα και να συστηθούν τα μέλη της. Να συζητηθούν οι κανόνες και το χρονικό όριο του κάθε συμμετέχοντα.

 Κατόπιν, ο επιλεγμένος αρχηγός επιλέγει το Άσπρο Καπέλο, παρουσιάζοντας τα γεγονότα που συσχετίζονται με την λήψη μιας απόφασης.

 Κάθε μέλος φορά, αρχικά, το Πράσινο Καπέλο, που του δίνει το δικαίωμα να προτείνει λύσεις, μετά το Κίτρινο και μετά το Μαύρο, αξιολογώντας τα οφέλη και τα μειονεκτήματα των προτάσεων που έχουν γίνει.

 Μετά, κάθε μέλος φορά το Κόκκινο Καπέλο, που του επιτρέπει να εκφράσει τα συναισθήματά του επί των προτεινόμενων εναλλακτικών.

 Τέλος, ο αρχηγός, με το Μπλε Καπέλο, θα αποτιμήσει τις προτάσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα, θα πει την δική του γνώμη και θα κλείσει την συνάντηση.