Dickens’ Christmas Spirit…

Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News

 

Το χιόνι πέφτει πυκνό, δημιουργώντας ένα σουρεαλιστικό, μαλακό, κάτασπρο, υπέροχο χαλί. It’s funny, αλλά δε δίνει την εντύπωση του κρύου, παρόλο που η ατμόσφαιρα έξω είναι παγωμένη. Ο ήχος των ξύλων που καίνε στο τζάκι αποτελεί μοναδική συντροφιά, αν καταφέρεις να απομονώσεις τις κλισέ οικογενειακές χριστουγεννιάτικες συζητήσεις. Ξαφνικά όλοι απλά κινούνται στον χώρο, γεμίζοντάς τον με την παρουσία τους, αλλά εσύ το μόνο που ακούς είναι τα ξύλα στο τζάκι και τον ήχο που κάνει το χιόνι πέφτοντας από τα κλαδιά των ελάτων. Είναι και ο αέρας που φυσά ψηλά στην κορυφή, αλλά και οι πατημασιές κάποιου μοναχικού σκύλου στο χιόνι. Είναι οι μπάλες του δέντρου που κουνιούνται με το πέρασμα των παιδιών και τα αγγελάκια που λικνίζονται στα τελευταία κλαδιά. Είναι η μυρωδιά της γαλοπούλας που ψήνεται και το βούτυρο των κουραμπιέδων. Είναι τα χαμόγελα που δεν ακούς, αλλά βλέπεις.

Το παραμύθι του Charles Dickens «A Christmas Carol», που έγραψε το 1843, μπορεί να είναι ένα από τα διασημότερα χριστουγεννιάτικα που έχουν γραφτεί ως σήμερα, αλλά το «A Christmas Dinner», που έγραψε το 1835 ήταν νομίζω εκείνο που καθόρισε πραγματικά την έννοια και την ουσία του «Χριστουγεννιάτικου πνεύματος» και δημιούργησε ένα υπέροχο σκηνικό παραδόσεων και εδεσμάτων. Αξίζει δε να το διαβάσει κανείς στην πρωτότυπη έκδοσή του, αφού κατά τη γνώμη μου, ακόμα και η ακριβέστερη μετάφραση… θα παραμείνει για πάντα αυτό ακριβώς. Μια μετάφραση.

Στην επανέκδοση του A Christmas Dinner, ο ιστορικός Peter Ackroyd έγραψε ότι ο Dickens κάνει τα Χριστούγεννα να φαίνονται σαν κάτι τόσο φυσικό, ζεστό και αλώβητο από τον εξωτερικό και απειλητικό κόσμο. Έγινε η γιορτή μιας μικρής (ή μεγάλης) οικογένειας (ή φίλων συμπληρώνω εγώ) μέσα σε ένα φωτισμένο δωμάτιο». Ο Dickens φυσικά δεν εφηύρε τα Χριστούγεννα, αλλά τα φώλιασε εντός μιας ιδιαίτερης φιλοσοφίας και, on top of that, τα τοποθέτησε στην κεντρική σκηνή, δομώντας μια εικόνα που παρακίνησε τους ανθρώπους να την δουν, να την νιώσουν και να την ζήσουν, όπως εκείνος.

Γράφει λοιπόν ο κύριος Dickens: «Υπάρχει κάτι μαγικό ακόμα και στην ονομασία Χριστούγεννα. Όταν ξεχνιούνται οι μικρότητες, οι ζήλιες και οι διαφωνίες. Όταν ο πατέρας, ο γιος, ο αδερφός και η μάνα καταχωνιάζουν τους καβγάδες και ζουν την ευτυχία και τη γαλήνη των ημερών». Εκτός αυτού όμως ο Dickens, όπως και η γυναίκα του, ήταν εμπνευστές του μοντέρνου Χριστουγεννιάτικου δείπνου. Και δεν μιλάμε για εκείνα τα σοβαροφανή γκουρμέ δείπνα, με τα τεράστια πιάτα και τις απειροελάχιστες μπουκίτσες!

Η νέα έκδοση του «A Christmas Dinner» περιέχει πρωτότυπα μενού του 19ου αιώνα για την παραμονή, αλλά και την ημέρα των Χριστουγέννων, συμπεριλαμβανομένων και συνταγών της οικογένειας του Dickens. Η Alice Ross που είναι μια από τις πιο σημαντικές γευσιγνώστριες, αλλά και σεφ, προσάρμοσε τις συνταγές αυτές στα σημερινά δεδομένα, δίνοντας μια πινελιά 21ου αιώνα στις τεχνικές, τις οδηγίες, αλλά και τις ποσότητες των υλικών στην καθεμία από αυτές. Πρόκειται για μια πραγματικά πολύ αξιόλογη δουλειά, αφού πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η νοικοκυρά του 19ου αιώνα προσέθετε υλικά κατά βούληση και ένιωθε τη ζέστη στα σκεύη με τα χέρια της –κάτι που θυμάμαι και από τη δική μου γιαγιά, στα τέλη της δεκαετίας του ’70!

Ο κόσμος τότε, όπως και τώρα, δεν ετοίμαζε πάντα το χριστουγεννιάτικο δείπνο στο σπίτι, αλλά έβγαινε και έξω, σε τοπικές ταβέρνες και παραδοσιακά πανδοχεία. Μάλιστα επειδή τα καύσιμα ήταν πανάκριβα (όπως βλέπουμε οι ομοιότητες άρχισαν να γίνονται τρομαχτικά πολλές), πολλές φορές αγόραζαν το κρέας και το έδιναν σε τοπικούς μάγειρες για να το μαγειρέψουν (όπως κάνουμε εμείς το Πάσχα). Όμως για κάποιους το μαγείρεμα ήταν μια μαγική διαδικασία. Ο Dickens και η γυναίκα του, Catherine Hogarth, ανήκαν σε αυτή την κατηγορία, αφού η εικόνα που καθρεφτίζεται στο παραμύθι «A Christmas Dinner» είναι εκείνη μιας χαρούμενης και ειρηνικής οικογένειας που απολαμβάνει ένα μαγικό δείπνο με γαλοπούλα, πουτίγκα, κρεατόπιτες και punch.

Φυσικά όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα γεύματα δεν ετοιμάζονταν μέχρι τότε ή ότι οι άνθρωποι δεν ακολουθούσαν τις παραδόσεις, αφού η αλήθεια είναι ότι η πλειοψηφία τηρούσε κατά γράμμα όχι μόνο τις γαστρονομικές συνήθειες της περιόδου αυτής, αλλά και τις θρησκευτικές. Απλά ο Dickens μάλλον αντέστρεψε τη μόδα και επέκτεινε λίγο περισσότερο την έννοια των διακοπών και της γιορτής. «Christmas Time!» έγραφε και συνέχιζε: «κάποιος πρέπει να είναι μισάνθρωπος αν δεν αισθάνεται τη χαρά και τη γαλήνη αυτής της εποχής».

Η Βασίλισσα Βικτώρια επίσης έδωσε και εκείνη τη δική της πινελιά στα Χριστούγεννα. Ανέβηκε στον θρόνο το 1837 και παντρεύτηκε τον Albert το 1840, ο οποίος και έφερε τις παραδόσεις των χριστουγεννιάτικων δέντρων, τις κάρτες, τις κάλτσες που κρεμάμε στο τζάκι, τα κέικ και τα γλυκά. Ενώ το βασιλικό ζεύγος ήταν ο κύριος εμπνευστής του πλούσιου πρωινού την ημέρα των Χριστουγέννων.

Ο Dickens λάτρευε τα Χριστούγεννα και τα παραδοσιακά εδέσματα της εποχής και ήθελε αυτές οι παραδόσεις να μείνουν για πάντα στην καρδιά και το μυαλό όλων των ανθρώπων. Ο Ackroyd λέει στον πρόλογο της νέας έκδοσης: «Η εικόνα που είχε ο Dickens για τα Χριστούγεννα ήταν εκείνη της χαράς και της ευτυχίας, αλλά για ολόκληρη την κοινωνία και όχι μόνο για την οικογένειά του. Εκείνος έφερε το πνεύμα της ανθρώπινης κοινωνίας, που διατηρείται ενωμένη, με αμοιβαίο σεβασμό και υπευθυνότητα. Και φυσικά με γαλοπούλα, πίτες και κόκκινο κρασί!».

Το χιόνι έχει σταματήσει να πέφτει. Είναι απομεσήμερο, αλλά ήδη αρχίζει και νυχτώνει. Ο ουρανός είναι γκρι και τα βουνά με τα χιονισμένα έλατα έχουν αρχίσει και παίρνουν μια απόκοσμη θωριά. Τα φώτα του δέντρου δείχνουν τώρα πιο λαμπερά, ενώ η φωτιά στο τζάκι έχει δυναμώσει και δίνει στην κόκκινη φλοκάτη ένα ακόμα πιο έντονο χρώμα. Σιγά-σιγά οι φωνές και οι κλισέ συζητήσεις αρχίζουν και μπαίνουν στο σκηνικό. Ακούγονται. Κάπου στο βάθος ακούγεται το Let it Snow και η μαγική φωνή του Frankie. Λίγες μέρες μακριά από την μίζερη πραγματικότητα. Λίγες μέρες μακριά από τις πορείες, τις απεργίες, τα σκουπίδια, τους τρομοκράτες, τις κουκούλες, τον φόβο, την απελπισία και εκείνη την εφιαλτική φράση που χρησιμοποίησε ο Γιώργος Παπανδρέου «… ή η ιστορία θα μας ξεγράψει». Όλοι αξίζουμε μερικές μέρες μακριά από το φόβο, αλλά κοντά στην αγάπη των δικών μας (οικογένειας ή φίλων), δίπλα σε ειλικρινή χαμόγελα, καλοπροαίρετες σκέψεις, καλό φαγητό και ακόμα καλύτερο κρασί! It’s Christmas time!

Ο «κατήφορος» (Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News)

Η 15η Δεκεμβρίου 2010 στιγματίστηκε από τη μεγάλη πορεία διαμαρτυρίας, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, αλλά και από τα αδιανόητα –για μια ακόμα φορά- έκτροπα που παρακολουθήσαμε –εμείς και όλος ο κόσμος- στις τηλεοράσεις μας, την επομένη, αφού οι δημοσιογράφοι εκείνη την ημέρα απεργούσαν –όπως και σήμερα και αύριο Σάββατο 18/12/2010.

Μια όμως εικόνα ήταν πραγματικά φρικιαστική. Ένα νεαρό άτομο χωρίς κουκούλα να χτυπά με μένος στο κεφάλι τον πρώην υπουργό της Νέας Δημοκρατίας, Κωστή Χατζηδάκη. Ήταν τόσο αποτρόπαιο το θέαμα, με τον άνθρωπο σοκαρισμένο, ανήμπορο και αιμόφυρτο, που δε χρήζει καν σχολίων. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση είναι το γιατί το έδειξαν τόσες φορές όλα τα κανάλια και μάλιστα σε ώρα απογευματινή, που παρακολουθούν παιδιά. Εικόνες ντροπής και ωμής βίας. Εικόνες που κανονικά δεν θα έπρεπε να προβάλλονταν, τουλάχιστον πριν τις 12 τη νύχτα.

Ο κόσμος έχει φτάσει στο αμήν. Δεν μιλώ για τους λίγους –και δειλούς- κουκουλοφόρους που καίνε με κάθε ευκαιρία την Αθήνα. Δε μιλώ για τους αναρχικούς και τους αντιεξουσιαστές, που έχουν το θράσος να διαδηλώνουν. Δε μιλώ για εκείνους που δε σέβονται την ξένη περιουσία και τον ξένο κόπο, αλλά κρυμμένοι πίσω από τις κουκούλες καταστρέφουν ότι βρουν στο πέρασμά τους. Δε μιλώ για εκείνους που δήθεν τιμούν τη μνήμη του 15χρονου. Η μνήμη δεν τιμάται καταστρέφοντας την Αθήνα. Η μνήμη τιμάται με ένα τρισάγιο και ένα λουλούδι στον τάφο. Από εκεί όμως καταλαβαίνουμε την υποκρισία. Την υποκρισία εκείνων των δειλών που δήθεν αγωνίζονται ενάντια στο βάναυσο κράτος, καταστρέφοντας περιουσίες πολιτών. Μιλώ, λοιπόν, για τον απλό κόσμο. Εκείνους που μοχθούν καθημερινά. Που παλεύουν με γίγαντες, όπως το ΦΠΑ, τους φόρους, τις αυξήσεις, το φόβο των απολύσεων, την πτώχευση. Εκείνους που έχουν να θρέψουν οικογένειες. Εκείνους που τρέχουν καθημερινά, χωρίς να ξέρουν ούτε και μπορούν να φανταστούν τι μέλλει γεννέσθαι. Εκείνων που αυτές τις μέρες ταλαιπωρούνται αφάνταστα από τις πορείες, τις απεργίες, που ασθενούν, αλλά δεν ξέρουν αν το ΙΚΑ λειτουργεί, εκείνων που εκβιάζονται σε σύνταξη, εκείνων που απολύονται, εκείνων που φοβούνται.

Ο κόσμος αυτός βγαίνει στους δρόμους. Αντιδρά. Ο κόσμος φωνάζει πως η υπομονή έχει φτάσει σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Ο κόσμος δυστυχώς όμως δεν μπορεί να φανταστεί πως θα είναι το 2011. Η Ελλάδα έχει πάρει την κατιούσα. Με τις καταστροφές και τις δολοφονικές επιθέσεις όμως δεν κερδίζουμε τίποτα. Με τις διαδηλώσεις επίσης αμφιβάλω αν κερδίζουμε τίποτα. Όπως επίσης και αμφιβάλω για το αν κερδίζουμε με τις απεργίες, που ταλανίζουν τον απλό κόσμο και όχι τους πολιτικούς, που κυκλοφορούν με τα υπουργικά αυτοκίνητα μες τη χλιδή. Όμως ό,τι κι αν αντιπροσωπεύει ο Κώστας Χατζηδάκης –έναν πολιτικό; έναν κλέφτη; έναν απατεώνα; έναν απλό άνθρωπο;-, η εικόνα μιας επίθεσης πίσω από την πλάτη με πέτρα στο κεφάλι σίγουρα δε δικαιολογείται σε καμία περίπτωση, από όποιον κι αν προέρχεται. Καμία δικαιολογία και καμία ανοχή. Γιατί αν ο Χατζηδάκης πέθαινε από τα βάναυσα χτυπήματα, ο δράστης θα ήταν ηθικά «πιο ένοχος» από τον Κορκονέα. Δεν σταματά η κατιούσα, δολοφονώντας ένα πολιτικό, αλλά μάλλον γίνεται πιο απότομη. Και μια απότομη κατηφόρα, δύσκολα αντιστρέφεται και δύσκολα περπατιέται.

Όχι ότι τα γεγονότα που παρακολουθήσαμε είναι πρωτοφανή. Η Ευρώπη είναι ένα καζάνι που βράζει. Δεν είναι μόνο τα βίαια γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Αγγλία και συγκεκριμένα στη Βρετανική πρωτεύουσα, όπου φοιτητές διαδήλωσαν και κατόπιν κατέλαβαν το κτίριο που στεγάζει το κυβερνών κόμμα, προκαλώντας καταστροφές και γράφοντας συνθήματα ενάντια στις περικοπές στην παιδεία και τις αυξήσεις στα δίδακτρα που έχει εξαγγείλει η κυβέρνηση. Ούτε και στα γιαούρτια που έριξαν στη λιμουζίνα που μετέφερε τον Κάρολο και την Καμίλα, που σοκαρισμένοι προσπαθούσαν να καταλάβουν τι γίνεται. Είναι και τα γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν 3 μέρες στη γειτονική Ιταλία, μετά τη ψηφοφορία-θρίλερ εμπιστοσύνης στον Μπερλουσκόνι. Οι Ιταλοί, εξίσου οξύθυμοι με τους Έλληνες, πυρπόλησαν αυτοκίνητα και έσπασαν βιτρίνες μεγάλων καταστημάτων, όχι μόνο στη Ρώμη, αλλά και στο Τορίνο, όπως και το Παλέρμο, στο άκουσμα ότι ο Καβαλιέρο συνεχίζει απρόσκοπτος την πολιτική του θητεία.

Ας ασχοληθούμε όμως με τα δικά μας. Τα γεγονότα ξεκίνησαν έξω από το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία, όταν οι αναρχικοί πέταξαν βόμβες μολότοφ και άρχισαν να πυρπολούν τα αυτοκίνητα που ήταν παρκαρισμένα εκεί. Στη συνέχεια η Πλατεία Συντάγματος έγινε πεδίο πολέμου, στην κυριολεξία, με τους αστυνομικούς και τους αναρχικούς να μάχονται με καδρόνια, μάρμαρα, πέτρες, κάδους απορριμμάτων, χειροβομβίδες κρότου-λάμψης και χημικά. Φωτιές άναψαν έξω από το Υπουργείο Εξωτερικών, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, όπως και τα γραφεία της Βουλής. Ελλείψει δημοσιογραφικής κάλυψης προσπαθούσαμε να μάθουμε τι γίνεται από τα blogs και από κάποια ενημερωτικά sites. Ακούγαμε όμως ένα ελικόπτερο να πετά πάνω από το κέντρο, σα να ‘ταν πόλεμος. Το ότι δεν ξέραμε τι συμβαίνει, ήταν ακόμα πιο τρομαχτικό από το να ξέραμε. Μετά από αρκετή ώρα ο ήχος του ελικοπτέρου απομακρυνόταν… και ξέραμε ότι ο πόλεμος είχε τελειώσει στο Σύνταγμα και προφανώς –όπως μαθαίναμε- είχε μεταφερθεί στο πολύπαθο Πολυτεχνείο. Η Πατησίων, η Ομόνοια και οι δρόμοι γύρω από τη Στουρνάρη πήραν τη σκυτάλη. Και ερωτώ. Τηρείται ακόμη δια νόμου το πανεπιστημιακό άσυλο; Δηλαδή όποιος αλήτης ψάχνει για καταφύγιο, μπαίνει έτσι σε ένα από τα κορυφαία πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ευρώπης, τα κάνει γυαλιά καρφιά, ταμπουρώνεται πίσω από τα κάγκελα, βάζει φωτιές, καταστρέφει την κρατική περιουσία και κάνει πλάνα για την επόμενη επίθεση; Ας φανταστούμε λίγο αναρχικούς να ταμπουρώνονται στο SUNY ή στο SFSU ή στο Harvard ή το Yale (παρόλο που τα δύο τελευταία είναι ιδιωτικά ιδρύματα) και να πολεμούν τους αστυνομικούς;! Δεν μπορούμε να το φανταστούμε μάλλον, ε; Όχι μόνο δεν μπορούμε να το φανταστούμε, αλλά μας φαίνεται και αστείο. Και είναι όντως. Δεν ξέρω σε ποια άλλη χώρα υπάρχει αυτό το πανεπιστημιακό άσυλο, δικαιολογώντας κατ’ ουσία τέτοιου είδους δράση.

Δύο μέρες μετά, τα πράγματα ηρέμησαν. Αν και χθες στην οδό Τσακάλωφ έφτασε σύσσωμη η αστυνομία έξω από την οικεία της κυρίας Λούκας Κατσέλη, μετά από καταγγελία κάποιων ότι αναρχικοί πετούσαν προκηρύξεις. Θα μπορούσαμε να το πούμε και έτσι. Όταν βγήκα έξω από το γραφείο μου, σε όλα τα αμάξια ήταν κολλημένα χαρτιά που έγραφαν «Αλήτες, Ρουφιάνοι, Δημοσιογράφοι» και σύμφωνα με τη γνώμη μιας πωλήτριας της απέναντι μπουτίκ: «Μήπως δεν είναι αλήθεια;». Σήμερα, the day after, έχουν τοιχοκολληθεί αφίσες με συγκεκριμένα ονόματα δημοσιογράφων από πολλές εφημερίδες. Δεν ξέρω αν αυτό αποτελεί απειλή, πάντως η αφίσα πρεσβεύει ότι «Το να δημοσιεύεις φωτογραφίες και ονόματα υπόπτων και κατηγορούμενων και το να διαπομπεύεις τον κόσμο είναι –λέει- ο νέος γκεμπελισμός». Ενώ το να καταστρέφεις την ξένη περιουσία, να χτυπάς δολοφονικά έναν άνθρωπο πίσω από την πλάτη του και να αμαυρώνεις τη χώρα σου διεθνώς είναι ο απόλυτος ορισμός της δημοκρατίας...

Δύο μέρες μετά, οι απεργίες συνεχίζονται. Ο κόσμος κοιτάζει και κοιτάζεται με απορία. Τα μαγαζιά εν όψει Χριστουγέννων είναι άδεια –τουλάχιστον σήμερα το πρωί η Ερμού είχε κατά μήκος της περίπου 10 άτομα. Συγκοινωνίες δεν θα υπάρχουν μέχρι την παραμονή των Χριστουγέννων. Τα σκουπίδια είναι ακόμα βουνά σε ορισμένες γωνιές της πρωτεύουσας. Τα τιμολόγια της ΔΕΗ έχουν πάρει φωτιά. Το πετρέλαιο το ίδιο. Ένα ψωμί τοστ, 10 φέτες τυρί και λίγο ζαμπόν στοιχίζουν 10€, τουτέστιν 3.450 δραχμές! Θυμάται κανείς άραγε τι αγοράζαμε παλιά με 3.500 δραχμές;

Και αναρωτιέται κανείς. Πως έχει επηρεαστεί η ζωή του Παπανδρέου, του Παπακωνσταντίνου και του Βενιζέλου –λόγου χάρη- από την οικονομική κρίση; Έχουν καταλάβει τι γίνεται γύρω τους; Ή απλά επιβάλλουν μέτρα, χωρίς καμία συναίσθηση; Από την άλλη, η ζωή των αναρχικών/αντιεξουσιαστών πως ακριβώς έχει επηρεαστεί και -έξω φρενών- πλέον διαδηλώνουν; Δεν έχουν πια λεφτά για να τεμπελιάζουν, φτιάχνοντας κοκτέιλ μολότοφ; Αδυνατούν να βρουν καδρόνια για να σπάσουν κι άλλα αμάξια; Ή μήπως τους τελείωσε το χαρτζιλίκι της μαμάς, για να αγοράσουν τσιγάρα; Ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο; Ποιος βάλλεται εντέλει και ποιος όχι; Ποιος αντιδρά με αξιοπρέπεια και ποιος όχι; Ποιος παλεύει να αλλάξει τα πράγματα εντέλει και ποιος όχι; Ποιος μας οδηγεί και ποιος χειραγωγεί τη σκέψη μας; Ποιος;

Μύθοι ή αλήθειες? (Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News)

«Λεφτά υπάρχουν»… Το μνημόνιο θα αποδειχθεί άραγε η μεγαλύτερη απάτη του αιώνα για την Ελλάδα, για να βγάλουν λεφτά οι Ευρωπαίοι τοκογλύφοι, ή η σωτηρία της χώρας, που σε αντίθετη περίπτωση θα έπρεπε να κηρύξει στάση πληρωμών και πτώχευση? Εντέλει τι γίνεται? Γιατί από τη μία κόβονται μισθοί, επιδόματα, δώρα, συντάξεις και εφάπαξ και από την άλλη γίνεται όργιο σπατάλης στη Βουλή, με την αγορά εξοπλισμού γραφείων, με τα επιδόματα που οι υπάλληλοι αρνούνται να εγκαταλείψουν, σε δημόσιες υπηρεσίες που μπορούν να λειτουργήσουν με 10 υπαλλήλους, αλλά λειτουργούν με 150, σε διαγωνισμούς με «δήθεν» μειοδοσίες. Άρα αν όντως υπήρχαν λεφτά, δεν έχουν φαγωθεί ακόμα… είναι όμως σίγουρο ότι φαγώνονται σιγά-σιγά και μεθοδικά. Αν δεν υπήρχαν ποτέ λεφτά, ο κύριος πρωθυπουργός μας κορόιδευε απροκάλυπτα και δεν χρειαζόταν κιόλας. Τις εκλογές θα τις κέρδιζε έτσι κι αλλιώς. Ο «κουρασμένος» περίμενε πως και πώς να φύγει… από την πίσω πόρτα.

«Πουλήστε την Ακρόπολη»… Οι Γερμανοί έχουν τεράστια ψυχολογικά προβλήματα, όπως διαπιστώνουμε. Δεν είναι μόνο εκείνο το γελοίο εξώφυλλο με την Αφροδίτη της Μήλου, που έτσι όπως φάνηκε ήταν σαν να τους «το» δείχναμε εμείς, αλλά και όλες εκείνες οι παρανοϊκές εκλάμψεις του τύπου «μας δίνετε την Κέρκυρα, σας δίνουμε λεφτά». Αν αυτό δεν είναι κατάντια δεν ξέρω τι είναι. Βέβαια… μετά την Κέρκυρα, περάσαμε σε άλλη ατάκα. «Πουλήστε κάνα νησί, καμιά βραχονησίδα. Και που τα έχετε…». Μύθος ή αλήθεια ότι ήδη το μισό Αιγαίο έχει πουληθεί? Στο Πρώτο Θέμα της περασμένης Κυριακής ήρθε στο φως της δημοσιότητας μια μυστική λίστα με διάφορα νησάκια –ακατοίκητα- που προορίζονται για πώληση. Γιατί έχω την εντύπωση ότι ο Γιώργος έχει ήδη υποθηκεύσει το μισό Αιγαίο και ότι κάποτε –όχι στο τόσο μακρινό μέλλον- θα θέλουμε διαβατήριο για να πάμε στην Σαντορίνη, τη Μύκονο, την Σύρο και την Τήνο?

«Αιγαιοπελαγίτικα πετρέλαια»… Κάποτε λέγαμε ότι το Αιγαίο έχει μεν πετρέλαιο, αλλά οι ποσότητες είναι τόσο μικρές, που οικονομικά είναι ασύμφορη η άντλησή του. Ειδικά δε αφού εμείς ως Ελλάδα δεν έχουμε την υλικοτεχνική υποδομή για να την πραγματοποιήσουμε. Διττές παράμετροι. Από την μία, κατέστη σαφές ότι το Αιγαίο έχει εντέλει τεράστιες ποσότητες πετρελαίου, σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί. Άλλωστε για αυτό και η Τουρκία έχει στην κυριολεξία «λυσσάξει» να κάνει συνέχεια βυθομετρήσεις κ.λπ. με την πρόφαση της έρευνας της σεισμογενούς ζώνης. Ο Βενιζέλος βέβαια αγοράζει αγρούς. Και αυτό technically πρέπει να θεωρείται τυχαίο μόνο από τους αφελείς. Από την άλλη οι Τούρκοι μας προτρέπουν να μην ξοδευόμαστε με τους εξοπλισμούς και ότι αυτοί θα διασφαλίσουν το Αιγαίο… σαν τα μάτια τους! Και όχι μόνο. Το ίδιο ακριβώς έχουν εκβιάσει και από την Κύπρο. Απομένει να δούμε τι ακριβώς έχει συμφωνήσει κάτω από το τραπέζι ο πρωθυπουργός μας. Γιατί το μόνο σίγουρο σε αυτή την ιστορία είναι ότι κάτι έχει συμφωνήσει.

«Ανεργία 14%»… Ποιον κοροϊδεύουν? Η ανεργία αυτή τη στιγμή λογικά πρέπει να είναι γύρω στο 18%, αν όχι παραπάνω. Η κατάσταση τείνει να γίνει δραματική, αφού πλέον με την απελευθέρωση των απολύσεων και την ενθάρρυνση της ελαστικής εργασίας –για να μη μιλήσουμε για την μαύρη- τα πράγματα έχουν πάρει την κατηφόρα, χωρίς δρόμο επιστροφής προς το παρόν. Μια ματιά στην Αθήνα είναι αρκετή. Έχουν κλείσει τόσα μαγαζιά και τόσες επιχειρήσεις, που ο αριθμός γίνεται εφιαλτικός. Κάθε μέρα ακούς για απολύσεις, νέων κυρίως ανθρώπων, αλλά δυστυχώς και μεγαλύτερων. Ανθρώπων που είναι μόλις 1-2 χρόνια πριν την σύνταξη. Ακούγεται ότι το 2011 και το 2012 η ανεργία θα αγγίξει το 20%. Ποσοστό αδιανόητο, αν αναλογιστεί κανείς τον πληθυσμό της χώρας. Αυτό που δεν έχουμε καταλάβει είναι το εξής. Αντί να απομακρύνεται κόσμος από το Δημόσιο, μελετώνται απλά μετατάξεις. Αντί να συρρικνώνεται ο τομέας που αιμορραγεί, προκηρύσσονται νέες θέσεις και μάλιστα συμβασιούχων (βλέπε ΕΡΤ!). Αυτή η χώρα είναι πραγματικά το θέατρο του παραλόγου ή μήπως του κλαυσίγελου?

«Κλοπιμαία, χωρίς κλέφτες»… Είμαστε επισήμως η μόνη χώρα στον κόσμο, στην οποία έχουμε διαπιστώσει ότι υπάρχουν κλοπιμαία, αλλά ποτέ δεν έχει βρεθεί ούτε ένας κλέφτης. Από το Βατοπέδι στη Siemens και από το Χρηματιστήριο στις αγορές ελαττωματικών υποβρυχίων, δισεκατομμύρια ευρώ εξανεμίζονταν, αλλά ποτέ κανείς δεν κατηγορήθηκε, δεν συνελήφθη και δεν καταδικάστηκε. Ποτέ κανείς δεν μπήκε φυλακή. Ποτέ κανείς δεν τιμωρήθηκε για τις πράξεις του. Τα λεφτά κινούνταν αυτοβούλως και εξαφανίζονταν μαγικώς. Το μόνο για το οποίο ήμασταν ικανοί ήταν να δημιουργούμε επιτροπές –την μία μετά την άλλη- για να εξετάσουμε τα σκάνδαλα και φυσικά να καταλήξουμε ότι καμιά απολύτως κατηγορία ποτέ δεν ευσταθούσε για κανέναν από τους υποτιθέμενα κατηγορούμενους. Πως είναι λοιπόν δυνατόν να μην είναι έξαλλος ο κόσμος? Πως είναι δυνατόν να μην κατεβαίνει στους δρόμους? Πως είναι δυνατόν να δεχτεί έτσι αβασάνιστα το γεγονός ότι το κράτος ανεβάζει το ΦΠΑ με γεωμετρική πρόοδο, ότι ζητά περαίωση ακόμα και από πεθαμένους, ότι ανεβάζει τιμές σε υπηρεσίες και προϊόντα, ότι κόβει μισθούς, συντάξεις και επιδόματα και από την άλλη δεν αγγίζει εκείνους που τα πήραν? Το αστείο είναι πως αυτοί που τα πήραν είναι γνωστοί. Γνωστοί… πασίγνωστοι!

«Συνωμοσίες… Πυρήνες…» και πράσινα άλογα. Εντέλει αυτή η ιστορία που επαναλαμβάνεται έχει αρχίσει και γίνεται πολύ ύποπτη. Πως γίνεται πάντα το ΠΑΣΟΚ να εξαρθρώνει τρομοκρατικές οργανώσεις και η ΝΔ –ως κυβέρνηση- απλά να παρακολουθεί τις εξελίξεις, δεν το έχουμε καταλάβει ακόμα. Ή το ΠΑΣΟΚ απαρτίζεται από πολύ έξυπνους και καπάτσους «κυνηγούς», τους οποίους αντικαθιστά σύσσωμους η ΝΔ όταν αναλαμβάνει κυβέρνηση ή κάτι άλλο παίζει. Απλά δεν έχουμε καταλάβει τι. Η 17 Νοέμβρη σαπίζει στη φυλακή –εκεί που της αξίζει. Την προηγούμενη βδομάδα έγιναν σημαντικότατες αποκαλύψεις σε νέες γιάφκες ανά την Αθήνα, ενώ περίπου ένα μήνα πριν αποφεύχθηκαν τα χειρότερα, όταν πραγματοποιήθηκε διανομή βομβών σε πρεσβείες, προξενεία, τη Βουλή ˙ ακόμα και με δυνητικούς αποδέκτες την Μέρκελ, τον Μπερλουσκόνι και τον Σαρκοζί. Ήταν πραγματικά θαύμα το ότι δεν θρηνήσαμε θύματα. Ή μήπως δεν ήταν θαύμα… και ήταν όλα πολύ όμορφα κι αγαθά στημένα?

«Φως στο τούνελ από το 2012»… Είναι τόσα πολλά τα σενάρια που έχουμε ακούσει, που πλέον δεν ξέρουμε ποιον να πιστέψουμε. Όχι ότι κανείς από αυτούς που τα ξεστομίζουν είναι άξιοι της εμπιστοσύνης μας. Λένε ότι από το φθινόπωρο του 2011 η Ελλάδα θα αρχίσει να ανακάμπτει. Άλλοι λένε ότι το 2011 θα είναι μια εξαιρετικά δύσκολη χρονιά. Λένε ότι το 2012 θα είναι πλέον η χρονιά που η Ελλάδα θα έχει κάνει ένα βήμα μπροστά και μετά λένε ότι το 2013 που τελειώνει ο βραχνάς του μνημονίου η Ελλάδα θα καλπάζει προς την απόλυτη ανάκαμψη και την απόλυτη πρόοδο. Για κάποιο λόγο δυσκολεύομαι πολύ να το πιστέψω αυτό, καθώς τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τη μείωση του δημόσιου ελλείμματος «τραυματίζουν» άλλους τομείς της οικονομίας και της ανάπτυξης. Με την αύξηση των φόρων, μειώνεται η αγοραστική δύναμη, η κίνηση στην αγορά, η ανάπτυξη και η ιδιωτική πρωτοβουλία, μεγαλώνει η ανεργία και αυξάνεται ο πληθωρισμός. Έχουμε πει και σε προηγούμενο άρθρο ότι τα μέτρα-κονσέρβες δεν είναι αποτελεσματικά σε όλες τις χώρες. Κάτι που εφαρμόζεται και αποδίδει στην Ιταλία, την Γουατεμάλα, τη Γκάνα ή την Πολωνία δεν σημαίνει ότι θα λειτουργήσει και στην Ελλάδα. Και αυτό ισχύει και αντίστροφα. Η κάθε χώρα είναι μοναδική, με ιδιαίτερα ιστορικά, οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά και προτού αποφασιστούν και εφαρμοστούν μέτρα, πρέπει να γίνει εξειδικευμένη μελέτη που θα εξασφαλίσει tailor made λύσεις. Διατηρούμε τις επιφυλάξεις μας για το αν αυτό έγινε για την Ελλάδα. Πάντως, μέχρι στιγμής η ανάπτυξη επιταχύνεται με αρνητικούς ρυθμούς, η ανεργία καλπάζει και η αγορά έχει νεκρώσει. Πότε άραγε θα είναι πραγματικό και ορατό αυτό το περίφημο ή διαβόητο φως στο τούνελ? Και αυτό το τούνελ, ξέρει άραγε κανείς, πόσο μακρύ είναι?

Bottom line. Ακούμε τόσα πολλά. Τόσες πολλές διαφορετικές προβλέψεις, εκτιμήσεις και αποτιμήσεις. Δεν ξέρουμε πια ποιον να πιστέψουμε και γιατί. Δεν ξέρουμε αν υπάρχει αυτή τη στιγμή κάποιος που να μπορούμε να εμπιστευτούμε και να πιστέψουμε. Τα ποσοστά το αποδεικνύουν: 33% ο Παπανδρέου ως καταλληλότερος πρωθυπουργός, 27% ο Σαμαράς και 37% κανείς από τους δύο. Η αποχή στις πρόσφατες εκλογές ήταν ένα πραγματικά ηχηρό μήνυμα. Αλλά αυτοί εκεί άνωθεν της Πλατείας Συντάγματος σφυρίζουν ανέμελα και κοροϊδεύουν τον κόσμο. Ή μήπως όχι πια?...

On the other side…

Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News http://www.greeknewsonline.com/

Η λογική συνέχεια θα ήταν «the grass is always greener»… αλλά όχι. Ο τίτλος δεν στοχεύει εκεί. Στοχεύει απλά σε έναν άλλο κόσμο που ζει στην Ελλάδα (και όχι εξωγήινο σαν το βακτήριο που βρέθηκε στην λίμνη της Καλιφόρνια και αντιστέκεται στο αρσενικό. Αν και θα μπορούσε κάποιος να το πει και έτσι!). Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω το Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Kick Boxing που διεξήχθη στις καταπληκτικές εγκαταστάσεις του Club Hotel Καζίνο Λουτρακίου. Στους αγώνες συμμετείχαν πάρα πολλοί Έλληνες, οι οποίοι μάλιστα κέρδισαν και αρκετά μετάλλια στους τελικούς. Μετά το πέρας των αγώνων ξεναγήθηκα στους χώρους του ξενοδοχείου, το οποίο και όλως περιέργως δεν είχα ξαναεπισκεφθεί, παρά την πολύ κοντινή απόσταση από την Αθήνα. 

Η μέχρι τότε εμπειρία μου σε Καζίνο περιοριζόταν σε Αμερική (Biloxi, New Orleans και Las Vegas) και στην Ευρώπη (Λουξεμβούργο και Μονακό), τα οποία και επισκεπτόμουν για καθαρά δημοσιογραφικούς λόγους, καθότι ο τζόγος δεν είναι κάτι που με ελκύει ιδιαίτερα. Παρόλα αυτά, ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η σύγκριση και μάλιστα τώρα που τελούμε υπό καθεστώς κρίσης, μνημονίου, λιτότητας, περικοπών κ.ο.κ. Στην Αμερική τα καζίνο ελκύουν κάθε λογής κόσμο, συνήθως πιο λαϊκό –εκεί δυστυχώς δεν είχα την ευκαιρία να ξεναγηθώ σε αίθουσες VIP-, με ελεύθερο ντύσιμο και φέρεσθαι, ενώ έχω πάντα την εικόνα των πιο ηλικιωμένων αντρών και γυναικών στα slots. Η Ευρώπη είναι λίγο πιο upscale, με υποχρεωτικά πιο αυστηρό dress-code, κανόνες και ελέγχους ασφαλείας (πέραν την ηλικίας των επισκεπτών).

Επιστρέφω στο Καζίνο Λουτρακίου, το οποίο σημειωτέον δεν ανήκει σε καμία αλυσίδα, αλλά στηρίζεται σε team επενδυτών (μεταξύ των οποίων και ο Δήμος Λουτρακίου), το οποίο και πραγματικά με εντυπωσίασε από άποψη χώρου, προσωπικού, ευγένειας και ποικιλίας παιχνιδιών. Εκείνο όμως that blew me away ήταν ο κόσμος που κυκλοφορούσε εκεί. Σάββατο βράδυ και παρά την κρίση είδα ανθρώπους κάθε ηλικίας, Έλληνες και ξένους (Αμερικάνους, Γιαπωνέζους κ.λπ.), οι οποίοι όμως ανεξαιρέτως φαίνονταν πως ήταν μιας διαφορετικής οικονομικής επιφάνειας, με αριστοκρατικό στυλ, ύφος και ντύσιμο.

Αυτό που είδα στις αίθουσες VIP ήταν πραγματικά εκπληκτικό, αφού όλα τα τραπέζια ήταν όχι μόνο γεμάτα, αλλά και με λίστα αναμονής. Το Καζίνο Λουτρακίου είναι το πρώτο στην Ελλάδα που έφερε το παιχνίδι Texas Hold’em, το οποίο στην κυριολεξία μονοπωλεί το ενδιαφέρον και συγκεντρώνει πλήθη κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου ειδικά. Θα μου πεις, εδώ ο κόσμος καίγεται και εσύ ασχολείσαι με τα καζίνο; Κι όμως… υπάρχει μια πολύ μεγάλη μερίδα κόσμου που καθόλου δεν καίγεται, παρά μόνο για το αν η ρουλέτα θα καταλήξει στο 18, αν το σύνολο θα ‘ρθει 21 και αν θα βγουν 3 πορτοκάλια στη σειρά!

Είδα κόσμο ανέμελο, ξέγνοιαστο, με χαμόγελο, αλλά και ύφος 1000 καρατίων να περιφέρεται στα πολυτελή τραπέζια και τις αίθουσες με τα υπέροχα χαλιά και τους πολυελαίους, καπνίζοντας Cohiba, πίνοντας Cardhue ή Taittinger και τζογάροντας μέχρι και 1.000.000 ευρώ (!!!) και μίνιμουμ 300.000. Αυτά είναι αστρονομικά ποσά, στα οποία ο αριθμός των μηδενικών μετά από κάποια στιγμή δεν έχει απολύτως καμία σημασία, καθώς δεν μπορείς πλέον να υπολογίσεις όγκο. Είδα κόσμο χωρίς την έννοια του πως θα βγει ο μήνας, του πως θα πληρωθούν οι λογαριασμοί, του πως θα περάσει ο χειμώνας, του πως θα βγει το ενοίκιο, η δόση του σπιτιού ή του αυτοκινήτου. Μάλλον είδα τον κόσμο που προβληματίζεται για το αν τα Χριστούγεννα θα είναι λευκά στην Αράχωβα, το Courchevel, το Gstaadt, το Aspen και την Lake Tahoe. Κόσμο που μπορεί άνετα να δώσει 5.500€ για ένα δωμάτιο στο Burj Al Arab και να κάνει σκι στο πρώτο παγκοσμίως κλειστό, τεχνητό χιονοδρομικό κέντρο του κόσμου, που βρίσκεται εντός εμπορικού κέντρου στο Dubai. Και κόσμο που θα καταλήξει στον Μαυρίκιο, την Κούβα ή τα Virgin Islands για να ξεφύγει από τη μιζέρια της Αθήνας. Και πολύ καλά θα κάνει.

Από τη μία σκέφτεσαι την ανισότητα της κοινωνίας στην οποία ζούμε, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Άλλωστε –όπως έχουμε ξαναπεί- η οικονομική ανισότητα είναι εκείνη που ουσιαστικά makes the world go round. Τον οικονομικό κόσμο that is. Γιατί αν ήταν όλοι φτωχοί θα ‘χαμε πεθάνει και αν ήταν όλοι πλούσιοι θα είχαμε σίγουρα φαγωθεί μεταξύ μας. Σε κάνει να σκέφτεσαι μερικές φορές ότι είναι άδικο, ότι αυτοί ίσως να έχουν κλέψει, να έχουν φοροδιαφύγει, να έχουν άσπρο χρήμα –από το πολύ πλύσιμο- και ότι αυτά τα χρήματα που διαθέτουν ίσως τα έχουν πάρει από εσένα –προφανώς με έμμεσο τρόπο. Από την άλλη όμως και αυτή δεν είναι πολύ υγιής σκέψη. Ανθρώπινη σίγουρα. Υγιής όχι. Γιατί σε κάθε κοινωνία υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν οι προύχοντες και οι πληβείοι, χωρίς αυτό απαραίτητα να σημαίνει ότι υπάρχει αδικία. Ο καθένας δουλεύει, έχει μια «κληρονομιά» -μια επιφανή οικογένεια λόγου χάρη-, του έτυχε μια καλή ευκαιρία και την άδραξε, είχε μια καλή ιδέα και την υλοποίησε. Κάποιοι έχουν χρήματα γιατί το κατάφεραν μόνοι τους και κάποιοι επειδή τους δόθηκαν. Κάποιοι δεν έχουν and this is how it is. Κάποιοι μπορεί να είχαν περισσότερα όνειρα, τα οποία κυνήγησαν και τους απέφεραν τα ανάλογα. Κάποιοι επέλεξαν την πεπατημένη και αναζήτησαν μια εργασία… όπου… για τα ένσημα και τον σταθερό μηνιαίο μισθό –των όσων ευρώ. Κάποιοι έφυγαν για κάποιο άλλο κράτος με τίποτα στην τσέπη και ανέβηκαν οικονομικά με πολύ σκληρή δουλειά. Είναι αλήθεια άλλωστε ότι στο εξωτερικό –και ειδικά στην Αμερική- ήταν εφικτό αυτό μέχρι κάποια περίοδο πρόσφατα.

Το κακό στην Ελλάδα είναι ότι πάντα σκεφτόμαστε ότι εκείνος που έχει, από κάπου έχει φάει. Μπορεί και να είναι αλήθεια. Μπορεί και όχι. Το κακό στην Ελλάδα είναι ότι υπάρχει φθόνος. Για όλα. Δεν φτάνει να είναι κάποιος καλά, αλλά πρέπει και ο απέναντι να είναι άσχημα. Αν, δε, κάποιος είναι άσχημα, πρέπει και ο απέναντι να είναι άσχημα για να μη νιώθεις «μόνος» στη μιζέρια. Το θέμα όμως δεν είναι τι κάνει ο απέναντι. Το θέμα δεν είναι «the other side». Το θέμα είναι το «inside». Το θέμα είναι πως προσπαθείς ο ίδιος να βελτιώσεις τα κακώς κείμενα. Πως προσπαθείς εσύ ο ίδιος να βελτιώσεις τη θέση σου –την οικονομική, την κοινωνική κ.λπ. Γιατί όλοι εκείνοι που έχουν μια οικονομική επιφάνεια, δεν την κληρονόμησαν απαραίτητα.

Όταν βλέπω νέους ανθρώπους στους δρόμους της Ομόνοιας, στην Πανεπιστημίου, στην Αγίου Κωνσταντίνου ή στην Πατησίων να μου ζητούν λεφτά για «ένα εισιτήριο» (δήθεν) πραγματικά εξοργίζομαι. Νέοι άνθρωποι που κανονικά θα έπρεπε να στύβουν πέτρες για να εξοικονομούν τα προς το ζην, όπως κάνουμε οι υπόλοιποι, τριγυρνάνε στους δρόμους για ένα ευρώ. Από έναν ηλικιωμένο το δέχομαι. Από έναν νέο ποτέ.

Ίσως μερικές φορές και ειδικά αυτήν την εξαιρετικά δύσκολη περίοδο που διανύουμε να κάνουμε δυσοίωνες σκέψεις για το μέλλον και την οικονομική μας ασφάλεια και να μας πιάνει ακόμα και απελπισία. Απελπισία για το ότι εμείς μπορεί να μην μπορέσουμε ποτέ να περάσουμε «on the other side», όπου δεν θα υπολογίζουμε τίποτα και θα σκεφτόμαστε μόνο το αν ο τόπος που θα παραθερίσουμε θα χει ντυθεί στα λευκά τα Χριστούγεννα ή αν θα έχει κύμα για να μας βγει το green room στο surf! Όμως από την άλλη ίσως θα έπρεπε να σκεφτούμε και το εξής (περίπλοκο). Εκείνοι που τζογάρουν χιλιάδες ευρώ στο Καζίνο Λουτρακίου κάθε Σαββατοκύριακο –και καθημερινές ενίοτε-, ταΐζουν ένα ξενοδοχείο το οποίο σε μια επαρχιακή πόλη –που δεν έχει πλέον την αίγλη του παρελθόντος- δίνει δουλειά σε 1600 άτομα. Εκείνοι που ανησυχούν για το αν θα βρουν δωμάτιο στο Bellevue του Gstaadt διαθέτουν επιχειρήσεις που δίνουν δουλειά σε εκατοντάδες ανθρώπους και βοηθούν άλλους τόσους με φιλανθρωπικά έργα –πλήρως tax deductible of course. Το αν τους σιγοντάρει το κράτος και δεν τους τα παίρνει, αλλά επιλέγει τα μικρά ψάρια ως στόχους, είναι μια εντελώς ξεχωριστή ιστορία, η οποία όμως δεν έχει να κάνει με αυτή την κατηγορία ανθρώπων. Δεν φταίνε εκείνοι αν η λειτουργία του κράτους είναι προβληματική. Δουλεύοντας στο προσωπικό μου γραφείο 16 ώρες τη μέρα και μη διαθέτοντας καμία απολύτως κληρονομιά, δεν σκέφτηκα ποτέ «γιατί εκείνος και όχι εγώ». Έχω σκεφτεί όμως να συνεργαστώ με εκείνον για να επωφεληθώ και εγώ. And there is nothing wrong about that. I like my side and the other isn’t necessarily always greener.

Περί αποτελεσμάτων και εκβιασμών…

Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News http://www.greeknewsonline.com/


Αναλύσεις επί αναλύσεων, τηλεοπτικών, ραδιοφωνικών και έντυπων, έγιναν επί των δημοτικών και περιφερειακών εκλογών που πραγματοποιήθηκαν τις δύο τελευταίες Κυριακές στην Ελλάδα. Οι ανατροπές ήταν πολλές, αλλά κατ’ εμέ αναμενόμενες, για πολλούς λόγους.

Δεν ξέρω κατά πόσο εντέλει έπαιξε ρόλο ο (πεντακάθαρος) εκβιασμός του Πρωθυπουργού. Δεν ξέρω αν τον εννοούσε. Δεν ξέρω αν ήταν μπλόφα. Αυτό που ξέρω σίγουρα είναι ότι θα τον χαρακτήριζα «φτηνό». Μπορεί να λέγονται πολλά για την ισχύ ή την αποτελεσματικότητα του Πρωθυπουργού, αλλά ο χαρακτηρισμός «φτηνός» δεν του ταιριάζει καθόλου. Δεν «κολλάει» καθόλου με την εικόνα και το ποιόν του σαν άνθρωπος. Και η αλήθεια είναι επίσης ότι κανείς δεν το εκτίμησε. Κανείς απολύτως δεν βγήκε να πει «μπράβο! Αυτό ήταν το ιδανικό στρατηγικό κόλπο. Αυτό έπρεπε να κάνει ως Πρωθυπουργός». Για μένα εκτός από φτηνός, αυτός ο εκβιασμός ήταν και unnecessary.

Το αν τα αποτελέσματα των εκλογών οφείλονται σε αυτόν τον εκβιασμό θα έλεγα ότι είναι αμφίβολο. Από τη μία, δε νομίζω ότι ο Έλληνας εκφοβίζεται έτσι εύκολα. Ούτε νομίζω ότι όσοι εντέλει πήγαν να ψηφίσουν, είχαν στο μυαλό τους «ωχ αν δεν ψηφίσω ΠΑΣΟΚ, θα γίνουν εκλογές και μετά χαθήκαμε». Εκείνο που πιστεύω όμως είναι ότι ο Σαμαράς was shaking in his boots. Σαν κόμμα αυτή τη στιγμή η Νέα Δημοκρατία δεν θα μπορούσε να σταθεί στην εξουσία. Και το τραγικό είναι ότι παρά τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Ελλάδα αυτή τη στιγμή, παρά το μνημόνιο, τις αβάσταχτες περικοπές και τη γενική οικονομική και κοινωνική κατάσταση, ο κόσμος δε θέλει τη Νέα Δημοκρατία στην κυβέρνηση. Είτε λόγω παντελούς έλλειψης σοβαρών στελεχών είτε λόγω αρχηγού είτε λόγο πρότερου «διαφανούς, σεμνού και ταπεινού» βίου. Ο Σαμαράς το γνωρίζει αυτό και πιστεύω ότι ο ίδιος λογικά θα πρέπει να παραδέχεται πως η μόνη θέση που του αρμόζει αυτή τη στιγμή –και που είναι υπεραρκετή- είναι αυτή της αντιπολίτευσης. Τίποτε παραπάνω.

Στην Αθήνα τα πράγματα θα έπρεπε και εντέλει ήταν προδιαγεγραμμένα. Η κατάντια και η κατηφόρα της πόλης ειδικά τα τελευταία 4-5 χρόνια έχει υπάρξει ταχύτατη, δραματική, ορατή και δυσβάσταχτη για τους κατοίκους της. Λυπάμαι πολύ που το λέω –γιατί εγώ θα ντρεπόμουν αν ήμουν στη θέση του- ο πρώην Δήμαρχος –παρά την συμπαθή προηγούμενη πολιτική του θητεία- ήταν απών. Σε όλα. Σε όλα, εκτός από ένα. Το Κολωνάκι. Μερικές φορές αναρωτιέμαι πραγματικά βλέποντας όχι μόνο αυτόν, αλλά και πάρα πολλούς πολιτικούς, να τριγυρνάνε διαρκώς στην Πλατεία και τους γύρω δρόμους, how exactly do they make things happen? Αre they actually working? Are they pulling our legs in such an obvious way? How do they get things done? I am working 16 hours a day and they are still not enough. And they have to run a country, a municipality even… and they are sipping coffees and having lunch at expensive restaurants, like every day? All day?

Ζώντας στην Αθήνα –στο κέντρο της Αθήνας- όλα μου τα χρόνια, εκτός από εκείνα που ζούσα Αμερική, είμαι εις θέσιν και έχω το αναφαίρετο δικαίωμα να κρίνω, να συγκρίνω, σχολιάσω και να κατακρίνω. Μερικές φορές σκέφτομαι πως μια τόσο όμορφη πόλη –όπως μου έχουν πει ότι ήταν μεταπολεμικά- κατάφερε να γίνει τόσο άσχημη, τόσο αδηφάγος, τόσο «βρώμικη» και ανυπόφορη. Η γοητεία της πλέον περιορίζεται αυστηρά στο ιστορικό κέντρο –Θησείο, Πλάκα, Μοναστηράκι, Ακρόπολη, Φιλοπάππου- και πάλι όμως ουδεμία σύγκριση με το παρελθόν.

Ο πρώην Δήμαρχος δεν ασχολήθηκε με ΤΙΠΟΤΑ άλλο παρά μόνο με τα παρτέρια της Κανάρη, της Πλατείας, της Πατριάρχου Ιωακείμ και την τρις ασφαλτόστρωση της Σκουφά, in the middle of the summer. Δεν γύρισε στις γειτονιές, δεν μίλησε με κανέναν, δεν αφουγκράστηκε κανένα πρόβλημα, δεν ασχολήθηκε με κανένα πρόβλημα, δεν έλυσε κανένα πρόβλημα. Πολύ απλά προφανώς γιατί δεν τον ένοιαξε τίποτα. Το αστείο όμως –που καθόλου αστείο δεν ήταν για τον ίδιον- ήταν ότι οι Αθηναίοι τον πλήρωσαν με τον ίδιο νόμισμα. Με αιχμή δόρατος μάλιστα το ίδιο το Κολωνάκι, που τον καταψήφισε επιδεικτικά.

Την ίδια στιγμή, που γειτονιές όπως της Κυψέλης, του Αγίου Παντελεήμονα, της Πλατείας Βικτωρίας, της Πλατείας Κολιάτσου και πολλές-πολλές ακόμα ασφυκτιούν από το παλιρροιακό κύμα των μεταναστών, που αναγκάζει τους κατοίκους –εκείνους τουλάχιστον που μπορούν- να φεύγουν. Τα ενοικιαστήρια και τα πωλητήρια προστίθενται το ένα μετά το άλλο, τα μαγαζιά κλείνουν το ένα μετά το άλλο –ειδικά στην Πατησίων (αλλά και αλλού προφανώς)- και το βράδυ όλες οι παραπάνω περιοχές μετατρέπονται σε ένα απέραντο πεζοδρόμιο… και ο νοών νοείτο.

Πάρκα δεν δημιουργήθηκαν, χώροι δεν αναπλάστηκαν, χριστουγεννιάτικα φώτα δεν άναψαν πουθενά παρά μόνο στην Πλατεία Συντάγματος και την Βασιλίσσης Σοφίας, παράνομοι υπαίθριοι πωλητές καταλαμβάνουν τα πεζοδρόμια παντού. Εξαθλίωση, εγκληματικότητα, βρωμιά και εγκατάλειψη. Οι Αθηναίοι περίμεναν και άξιζαν κάτι καλύτερο. Δεν ξέρω ο Καμίνης τι θα κάνει. Θα εκφράσω όμως χωρίς –ως συνήθως- κανένα δισταγμό την συμπάθειά μου για τον Γιώργο Αμιρά. Το παιδί αυτό είναι τόσο συμπαθές, έχει τόση διάθεση, όρεξη και ιδέες, που θα ήθελα πραγματικά να τον δω να πολεμά και να πραγματοποιεί έστω και μερικές μόνο από αυτές. Δεν πιστεύω ότι η Αθήνα θα γίνει ποτέ η πόλη των ποδηλάτων, αλλά είμαι σίγουρη ότι μπορεί να αναγεννηθεί από τις στάχτες της. Όπως το ‘χει κάνει τόσες πολλές φορές.

Η Θεσσαλονίκη από την άλλη ήταν ένα θρίλερ. Το θρίλερ των 300 ψήφων. Γιατί αυτή ήταν η διαφορά των δύο βασικών υποψηφίων. Δε ξέρω με τι κριτήρια ψήφισε η συμπρωτεύουσα. Εμένα πάντα θα μου φαίνεται σαν μια από τις πιο όμορφες, συμπαθητικές και ευχάριστες πόλεις της Ελλάδας. Ίσως όμως έπαιξε ρόλο και η φράση του Άνθιμου: «όσο περνά από το χέρι μου, δημαρχεία δε θα δεις», απευθυνόμενος στον Μπουτάρη. Ναι. Έτσι και ΔΕΝ έγινε. Ο Μπουτάρης νίκησε την δεύτερη Κυριακή και απομένει να δούμε τι θα κάνει για την πόλη της Θεσσαλονίκης.

Αυτό που αξίζει να σχολιάσουμε είναι η γενική εικόνα των εκλογών, σύμφωνα με την οποία –όπως ανέφερα και πριν- ελάχιστες -if any- ήταν οι απώλειες για το κυβερνών κόμμα. Εντυπωσιακό, από τη μία. Αναμενόμενο από την άλλη. Φάνηκε όμως ότι όσοι κατέβηκαν να ψηφίσουν –και το τονίζω αυτό, καθώς το ποσοστό της αποχής έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ- δεν καταψήφισαν εντέλει το μνημόνιο (όπως κάποιοι τους ζήτησαν), αλλά σιωπηλά το αποδέχτηκαν ως πραγματικά τη μόνη λύση. Επίσης φάνηκε η αδυναμία του κόμματος της αντιπολίτευσης να πείσει –και μάλιστα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα από τις περυσινές βουλευτικές εκλογές- ότι μπορεί να κάνει κουμάντο. Ή ότι θέλουμε να κάνει κουμάντο.

Είναι όμως πραγματικά θαυμαστό. Πως τα 20 χρόνια φαγοποτιού από το ΠΑΣΟΚ έχουν «ξεχαστεί», αλλά δε ξεχνιούνται με τίποτα τα 4-5 χρόνια της ΝΔ. Ίσως γιατί το ΠΑΣΟΚ έδωσε σε πολλούς να φάνε. Ίσως γιατί υπήρχε ανάπτυξη. Ειδικά επί Σημίτη. Ίσως γιατί το ΠΑΣΟΚ δεν πλασαρίστηκε ΠΟΤΕ ως το κόμμα της διαφάνειας και της ταπεινότητας, δηλαδή ποτέ ως κάτι που δεν ήταν. Η ΝΔ από την άλλη προσπάθησε και κατάφερε να φάει ό,τι δεν είχε φάει 20 χρόνια. Επιδεικτικά και απερίσκεπτα. Άλλες φορές με πλήρη επίγνωση και καμία αιδώ. Ίσως εκεί έπαιξε το κλειδί της απόλυτης δυσαρέσκειας και αποτροπής προς το κόμμα της τωρινής αντιπολίτευσης.

Τώρα που οι φόροι μας πνίγουν –εμάς τους μικρούς-, τώρα που οι απολύσεις είναι καθημερινό φαινόμενο, τώρα που η αγοραστική δύναμη αγγίζει το μηδέν, τώρα που η εγκληματικότητα χτυπά κόκκινο, τώρα που η Ευρώπη μας κοιτάζει με μισό μάτι, τώρα που οι τιμές ανεβαίνουν –συντροφιά με το ΦΠΑ- τώρα που οι περικοπές στα νοικοκυριά είναι θέμα επιβίωσης, τώρα που έχει μπει στο τραπέζι το Αιγαίο, ο Έλληνας δεν φαίνεται έτοιμος να γυρίσει την πλάτη στο κυβερνών κόμμα και δεν πιστεύω ότι αυτό έχει να κάνει με τον εκβιασμό του Πρωθυπουργού. Γι’ αυτό και άλλωστε τον χαρακτήρισα unnecessary.

Αυτό που απομένει να δούμε είναι όχι τόσο το τι θα κάνουν οι νέοι δήμαρχοι και περιφερειάρχες, όσο το τι θα κάνει η ίδια η Κυβέρνηση για να στηρίξει την ανάπτυξη με ουσιαστικά μέτρα –έχει περάσει ήδη ένας χρόνος και το επιχείρημα του «τι μπορούμε να κάνουμε σε 2-3 μήνες» δεν περνάει πια-, να πολεμήσει την ανεργία και πρωτίστως να αποκαταστήσει την αξιοπρέπεια της χώρας στη διεθνή σκηνή. Ο ιδιωτικός τομέας και οι ελεύθεροι επαγγελματίες δουλεύουν πολύ σκληρά στην Ελλάδα, αλλά οι εκάστοτε κυβερνήσεις αντί να γίνουν αρωγός της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και δραστηριότητας, την βλέπουν ως πηγή εσόδων. Και είναι τόσο κοντόφθαλμο αυτό, όσο και το mentality εκείνων που τις (τις κυβερνήσεις) απαρτίζουν: «ότι φάμε κι ότι πιούμε». Το μόνο σίγουρο είναι ότι έτσι αποκλείεται να πάμε μπροστά. Μόνο πίσω. Και μάλιστα με μεγάλα βήματα…

«Ίσως γινόμαστε πιο Έλληνες και πιο Γάλλοι…»

Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News http://www.greeknewsonline.com/

 

…αναφώνησαν Βρετανοί φοιτητές, που εισέβαλαν βίαια στην έδρα του κυβερνώντος κόμματος, διαμαρτυρόμενοι για τις ανακοινωθείσες, μελλοντικές αυξήσεις στα δίδακτρα των ΑΕΙ και τις περικοπές στην Παιδεία.

Η Βρετανία, σύμφωνα με δημοσιευμένες στατιστικές, αντιμετωπίζει όχι μόνο σφοδρό πρόβλημα ανεργίας, αλλά και ένα τεράστιο κρατικό έλλειμμα. Οι απολύσεις, η μείωση της αγοραστικής δύναμης και συνεπώς η συρρίκνωση της αγοράς έχει φέρει τον κόσμο σε απελπισία, ενώ οι πρόσφατες ανακοινώσεις του κυβερνώντος κόμματος για σχέδια τριπλασιασμού στα ήδη αυξημένα δίδακτρα των βρετανικών ΑΕΙ, όπως και οι περικοπές στην Παιδεία κατά 3.3 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, οδήγησαν στην προχθεσινή βίαιη εξέλιξη της διαδήλωσης περίπου 50.000 φοιτητών, γονέων, αλλά και πανεπιστημιακών στους δρόμους του Λονδίνου –από τις μεγαλύτερες των τελευταίων ετών.

Ενώ η διαδήλωση πραγματοποιείτο ειρηνικά, ένας μεγάλος αριθμός νεαρών (αφού είχαν προηγουμένως περικυκλώσει τα γραφεία των Φιλελευθέρων) εισέβαλαν στα γραφεία του συντηρητικού κόμματος των Τόρις, που βρίσκονται πολύ κοντά στο Κοινοβούλιο, έσπασαν τις τζαμαρίες στην είσοδο, κατέστρεψαν έπιπλα και κάμερες ασφαλείας (κάτι μας θυμίζει αυτό), αλλά και ζωγράφισαν στους τοίχους. «Καταστρέφουμε, όπως μας καταστρέφουν και αυτοί την ελπίδα να σπουδάσουμε», δήλωσαν. Κατόπιν ανέβηκαν στην ταράτσα του κτιρίου. Από εκεί –και με γνωστότατες τακτικές- άρχισαν να εκτοξεύουν μπουκάλια, καδρόνια και άλλα αντικείμενα στους αστυνομικούς που ακολουθούσαν την πορεία και που βρίσκονταν από κάτω. Κατόπιν, άναψαν φωτιές έξω από το κτίριο.

Η ζωή στην Βρετανία είναι ιδιαίτερα ακριβή, ειδικά στις μεγάλες πόλεις, και πολλοί είναι εκείνοι που με δυσκολία τα φέρνουν πλέον βόλτα στις καθημερινές τους υποχρεώσεις. Όσον αφορά την παιδεία, τα δίδακτρα για τους ευρωπαίους και τους Βρετανούς φοιτητές (για προπτυχιακές σπουδές) δεν επιτρέπεται –τουλάχιστον μέχρι σήμερα- να ξεπερνούν τα 3.800 ευρώ, ανά φοιτητή, για κάθε ακαδημαϊκό έτος. Παρόλα αυτά η κυβέρνηση Κάμερον σχεδιάζει να επιτρέψει στα πανεπιστημιακά ιδρύματα να αυξήσουν τα δίδακτρά τους μέχρι και στα 7.000 ευρώ ετησίως και σε ειδικές περιπτώσεις έως και τα 10.500 ευρώ. Από την άλλη ανακοινώθηκε ότι περικόπτονται δραστικά τα κονδύλια για την ανώτατη εκπαίδευση, αλλά και οι υποτροφίες –που είναι ένα πολύ συνηθισμένο καθεστώς τόσο για την Αγγλία, όσο και για την Αμερική, αντίθετα με την Ελλάδα.

Όταν πραγματοποιήθηκε η ανακοίνωση εντός του Βρετανικού Κοινοβουλίου προκλήθηκε μεγάλη ένταση, ενώ ο Κλεγκ, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και αρχηγός των Φιλελευθέρων είχε έντονη λεκτική αντιπαράθεση με τους αντιπροσώπους των Εργατικών και κατηγορήθηκε για υποκρισία. Ακολουθώντας τις προσφιλείς τακτικές όλων των πολιτικών πριν τις εκλογές (από ότι φαίνεται σε όλες τις χώρες του κόσμου), ο Κλεγκ είχε υποσχεθεί ότι θα μείωνε τα δίδακτρα στα ΑΕΙ και ότι θα επεδίωκε ακόμα και την πλήρη κατάργησή τους. Για να αμυνθούν οι Φιλελεύθεροι διεμήνυσαν δια στόματος Ντέιβιντ Γουίλετς ότι το νέο σύστημα που σκέπτονται να εφαρμόσουν θα ωφελήσει τους φοιτητές με χαμηλά εισοδήματα, αφού θα υποχρεούνται σε αποπληρωμή των διδάκτρων μόνο και εφόσον έχουν σταθερά εισοδήματα μετά το πέρας των σπουδών τους, ενώ από την άλλη θα βοηθούσε και στη μείωση του ιλιγγιώδους κρατικού ελλείμματος.

Από τις βίαιες ενέργειες των φοιτητών τραυματίστηκαν 14 άτομα ελαφρά, ενώ η «εκρηκτική» ομάδα παρέμεινε στο κτίριο μέχρι αργά το βράδυ της ίδιας μέρας. Η δράση τους, δε, καταδικάστηκε από σύσσωμη την Εθνική Ένωση Φοιτητών.

Η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές έχουμε ακούσει πολύ πικρά και ειρωνικά σχόλια από τους Βρετανούς, αναφορικά με την ασφάλεια στην Ελλάδα, για τις διαδηλώσεις μας και τα γεγονότα που –συνήθως και κακώς- λαμβάνουν χώρα. Αυτό είχε ξεκινήσει ήδη από την εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, όταν ο Βρετανικός Τύπος είχε γράψει ότι ενδεχομένως η διεξαγωγή τους να μην είναι ασφαλής και ότι χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και άλλα παρόμοια. Επίσης, κατά καιρούς βγάζουν διάφορες ανακοινώσεις αναφορικά με την ασφάλεια στην Ελλάδα, ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Το τραγελαφικό είναι ότι μετά από τις βαρύγδουπες δηλώσεις των Βρετανών πάντα κάτι γινόταν στη χώρα τους. Τη μία ήταν οι επιθέσεις της Αλ Κάιντα στο Μετρό, την άλλη ήταν η ανατίναξη αυτοκινήτων κοντά στην Αμερικανική Πρεσβεία και την άλλη κάποιες «υπόκωφες» επιθέσεις του ΙΡΑ –αν και τα τελευταία χρόνια έχουν αραιώσει έως και εξαλειφθεί. Τουλάχιστον υπήρχε δημοσιογραφική κάλυψη, αφού τα γεγονότα μεταδίδονταν ζωντανά από το BBC. Ως γενικός κανόνας που πρέπει να ακολουθείται πάντως είναι ο εξής: ποτέ μην κριτικάρεις κάτι χωρίς να γνωρίζεις από κοντά και χωρίς να είσαι σίγουρος για την δική σου –πρωτίστως- κατάσταση, γιατί από τα γεγονότα φάνηκε ότι η Βρετανική αστυνομία δεν στάθηκε ικανή να κοντρολάρει τους αφηνιασμένους νεαρούς, αλλά ούτε και τα συστήματα ασφαλείας στάθηκαν επαρκή.

Η διαδήλωση των φοιτητών στο Λονδίνο δε διαφέρει σχεδόν σε τίποτα από τις διαδηλώσεις που πραγματοποιούνται όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και τη Γαλλία, την Ισπανία και άλλες χώρες. Άλλωστε και η Βρετανία είναι γνωστή για τις εξεγέρσεις, την επιθετικότητα και τον οξύ χαρακτήρα των κατοίκων της, παρά τα κλισέ περί βρετανικού φλέγματος κ.λπ.

Διαβάσαμε στον τοπικό Τύπο: «Ίσως γινόμαστε πιο Έλληνες και πιο Γάλλοι»… Τάδε έφη φοιτητής 22 ετών, ο οποίος συνέχισε λέγοντας: «Οι γονείς μου δουλεύουν στο Δημόσιο. Λόγω των περικοπών ο πατέρας μου θα χάσει μεγάλο μέρος της σύνταξής του και η μητέρα μου τη δουλειά της. Θα καταστραφούμε ολοκληρωτικά». «Οι πολιτικοί αδιαφορούν και παίρνουν λεφτά από εκείνους που δεν έχουν, όπως είναι οι φοιτητές, και όχι από εκείνους που λαμβάνουν επταψήφιους μισθούς.», δήλωσε φοιτήτρια. Ενώ καθηγητής μεγάλου πανεπιστημίου δήλωσε πως: «Υποθέτω πως έφτασε και η ώρα της Βρετανίας να εξεγερθεί ενάντια στα σκληρά μέτρα λιτότητας που επιβάλλονται από τις κυβερνήσεις».

Με φόντο τις εξεγέρσεις σε Αθήνα, Παρίσι, Μαδρίτη, Λονδίνο και Βρυξέλες –σε μικρότερη κλίμακα- συνεδριάζουν οι G20 με κεντρικό θέμα τις ανισορροπίες στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Οι ισχυροί του κόσμου –των οποίων πλέον όμως το οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο αρχίζει να γίνεται σαθρό- συζητούν, αναλύουν και βγάζουν συμπεράσματα για κάτι το οποίο αποτελεί νόμο της αγοράς. Χωρίς ανισότητες δεν υπάρχει οικονομικό σύστημα. Οι ανισότητες αυτές συντηρούνται από εκείνους, για να θραφούν οι ίδιοι. Η παγκοσμιοποίηση γέννησε τις ανισότητες, που αυτοί δήθεν πολεμούν και δεν υπάρχει δρόμος γυρισμού, παρά μόνο ίσως η δυνατότητα μικρής άμβλυνσης των επιπτώσεων. Εικάζω ότι οι εξεγέρσεις θα συνεχίσουν να αυξάνονται στην Ευρώπη, ειδικά μετά τις τελευταίες εξελίξεις στα σπρεντ Ιρλανδίας και Πορτογαλίας, αλλά και με τα γενικά μέτρα λιτότητας που εφαρμόζονται πλέον σε όλες τις χώρες. Και αυτό δεν αφορά μόνο τους αδύναμους, αλλά και τους «δυνατούς», αφού μια αλυσίδα είναι όσο δυνατός είναι ο πιο αδύναμός της κρίκος.

Ελλάδα: χώρα εξαγωγής τρομοκρατίας

Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News http://www.greeknewsonline.com/

 

Θέατρο του παραλόγου; Ύστατη κίνηση δολιοφθοράς; Οργανωμένο σχέδιο εξευτελισμού της χώρας; Αμέτρητοι τίτλοι θα μπορούσαν να δοθούν για τα αδιανόητα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα τα τελευταία 24ωρα. Είναι δε τόσο καταιγιστικοί οι ρυθμοί, που ακόμα και εμείς που τα παρακολουθούμε και τα ζούμε εκ του σύνεγγυς δεν έχουμε προλάβει να καταλάβουμε τι γίνεται. Πακέτα με εκρηκτικά υλικά φτάνουν στη Γερμανία, τη Γαλλία, σε πρεσβείες, διπλωματικές αποστολές, στο Μέγαρο Μαξίμου, τη Βουλή και στο αεροδρόμιο. Πακέτα μεταφέρονται από το ένα μέρος στο άλλο, γιατί δεν υπάρχει παντού δυνατότητα ελέγχου και εξουδετέρωσης βομβών και ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά. Ελεγχόμενες εκρήξεις σε κάδους απορριμμάτων προς αποφυγήν των χειρότερων. Μπαράζ εμπρησμών στο κέντρο της Αθήνας και όχι μόνο. Επαναστατημένα «παιδιά» 22 και 23 ετών που φτύνουν τις κάμερες και τους δημοσιογράφους και μπροστά στον ανακριτή αρνούνται να βγάλουν μιλιά. Δράμα; Κωμωδία; Ή φάρσα;

Σέχτα επαναστατών. Συνομωσία των Πυρήνων της Φωτιάς. Προφανής συνεργασία με τους αντιεξουσιαστές που δρουν στην Ιταλία. Εικασίες για συνεργασία με Al Qaeda. Τι έχει γίνει; Το μόνο σίγουρο είναι ο διασυρμός –για μια ακόμα φορά- της χώρας, σε περίοδο εκλογών, κατά τη οποία τα μάτια της Ευρώπης είναι έτσι κι αλλιώς στραμμένα εδώ. Υπάρχει λόγος; Υπάρχει στόχος; Επετεύχθη; Ήταν ερασιτέχνες -όπως ελέχθη- ή ήταν ένα άριστα ενορχηστρωμένο σχέδιο;

Με μια γρήγορη ματιά, κάποιος θα έλεγε ότι πρόκειται για ερασιτεχνικές κινήσεις από νεαρά άτομα, που θέλουν απλά να δηλώσουν την παρουσία τους. Ποιος θα μπορούσε άλλωστε να σκεφτεί ότι ένα πακέτο από την Ελλάδα ή από οποιαδήποτε χώρα θα έφτανε απευθείας στα χέρια του Σαρκοζί ή της Μέρκελ; Από την άλλη, οι τύποι είτε ξεπέρασαν κάθε όριο βλακείας, ανευθυνότητας και θράσους κυκλοφορώντας σε μέσα μαζικής μεταφοράς, σε ταξί και στους δρόμους μεταφέροντας εκρηκτικούς μηχανισμούς, οι οποίοι ακόμα και από μια λάθος κίνηση θα μπορούσαν να εκραγούν προκαλώντας τραυματισμούς ή ακόμα και το θάνατο είτε μιλάμε για καμικάζι που ήξεραν πολύ καλά τι έκαναν.

Το αστείο είναι ότι τον τελευταίο καιρό τα δύο άτομα που συνελήφθησαν, σύχναζαν σε καφετέριες που βρίσκονταν απέναντι από εταιρείες ταχυμεταφορών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνουν πλήρως αντιληπτοί τόσο από τους θαμώνες, όσο και από τους ιδιοκτήτες. Επίσης, όταν συνελήφθησαν βρέθηκε πάνω τους η λίστα με τις εταιρείες αυτές. Θεωρώ πως κανένας «σοβαρός» τρομοκράτης δεν θα κουβαλούσε πάνω του τέτοιου είδους στοιχεία.

Από την άλλη, το σχέδιο ήταν καλά ενορχηστρωμένο. Κάποια πακέτα εστάλθησαν το βράδυ της μιας μέρας, την επόμενη είχαμε τα υπόλοιπα –σε πολύ κοντινή δηλαδή χρονική απόσταση- και κατόπιν είχαμε και τους εμπρησμούς κυρίως στο κέντρο της Αθήνας (Κυψέλη και Εξάρχεια). Οι ποσότητες των εκρηκτικών ήταν μικρές σε κάθε πακέτο, που σημαίνει ότι οι υπαίτιοι δεν στόχευαν σε δολοφονίες, αλλά από την άλλη ποτέ δεν ξέρεις τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να εκραγεί ένα δέμα, σε περίπτωση που βρίσκεται λόγου χάρη κοντά σε εύφλεκτο υλικό. Επίσης, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει το πώς μπορεί να αντιδράσει ένας άνθρωπος όταν συνειδητοποιήσει τι ακριβώς κρατά στα χέρια του. Άλλος μπορεί να παγώσει, άλλος να πανικοβληθεί και να προβεί σε αψυχολόγητη ενέργεια και άλλος να είναι ψύχραιμος –σχετικά δύσκολο. Η αντίδραση όμως ενός οργανισμού μπορεί και να αποβεί μοιραία σε ορισμένες περιπτώσεις.

Τα πακέτα που προορίζονται για Σαρκοζί και Μέρκελ και είχαν ως αποστολέα το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών σίγουρα δεν θα έφταναν ποτέ στα χέρια των υποτιθέμενων παραληπτών τους. Όμως το μόνο σίγουρο είναι ότι η Ελλάδα θα βρισκόταν για μία ακόμα φορά στο στόχαστρο, ως η χώρα της τρομοκρατίας, της διάλυσης, της ανοργανωσιάς, της παντελούς έλλειψης ελέγχων, ασφάλειας και συντονισμού. Το σίγουρο είναι πως όλα αυτά έχουν έναν εξαιρετικά αρνητικό αντίκτυπο στη χώρα, που έρχεται να προστεθεί στην γενική κατηφόρα που έχουμε πάρει ως οικονομία και ως κοινωνία. Όλο αυτό, δηλαδή, που έγινε αποτελεί το κερασάκι στην τούρτα.

Το «καλό» σε όλο αυτό το τραγελαφικό σκηνικό ήταν ότι εντέλει δεν είχαμε θύματα. Τουλάχιστον μέχρι στιγμής. Παρά τις γελοίες κινήσεις ορισμένων, όπως του υπαλλήλου του Μεγάρου Μαξίμου που πήρε το πακέτο και τον κούριερ και περπάτησε (!) μέχρι την Βουλή, όπου και υπήρχε ομάδα ανίχνευσης και εξουδετέρωσης εκρηκτικών μηχανισμών, για να πραγματοποιηθεί η περίφημη ελεγχόμενη έκρηξη, ευτυχώς δεν τραυματίστηκε κανείς. Το άλλο καλό ήταν ότι οι υπάλληλοι σε κάποιες εταιρείες ταχυμεταφορών είδαν με ύποπτο μάτι τα πακέτα και ενεργοποιήθηκαν άμεσα. Ενώ και υπάλληλοι στις πρεσβείες είδαν επίσης καχύποπτα τα δέματα και δεν τα άνοιξαν καν, ειδοποιώντας αμέσως προϊστάμενους και Αρχές. Όλα αυτά βέβαια ήταν τυχερά. Θα μπορούσε δηλαδή να είχε γίνει κάτι μοιραίο.

Το bottom line (μια έκφραση που θεωρώ ότι είναι από τις πιο πετυχημένες και στοχευμένες εκφράσεις της Αγγλικής) είναι ότι παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια δεν θεωρείται και από τις πιο ασφαλείς χώρες (και λόγω αύξησης εγκληματικότητας, όσο και λόγω αύξησης των τρομοκρατικών επιθέσεων), δεν γίνεται απολύτως καμία κίνηση για να «κλείσουν οι τρύπες». Λόγου χάρη, τα ταχυδρομεία και οι εταιρείες ταχυμεταφορών θα πρέπει οπωσδήποτε να ελέγχουν το οποιοδήποτε πακέτο αναλαμβάνουν να αποστείλουν για οπουδήποτε, πριν αυτό σφραγιστεί. Θα πρέπει να υπάρχει κλειστό κύκλωμα παρακολούθησης παντού. Επίσης, είναι αδιανόητο το Μέγαρο Μαξίμου να μην έχει τμήμα ανίχνευσης και εξουδετέρωσης εκρηκτικών μηχανισμών ή τα ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά. Αυτό βέβαια αφορά και κάθε Υπουργείο, Πρεσβεία, Προξενείο, κεντρική δημόσια υπηρεσία και φυσικά το Αεροδρόμιο της χώρας.

Αλλά εμείς έχουμε άλλες ασχολίες. Εμείς ασχολούμεθα με ταξιδάκια δεξιά κι αριστερά, με το να μη θιχτούν τα επιδόματα των υπαλλήλων της Βουλής, με τον Καλλικράτη, με τη διατροφή του Καραμανλή και με εκβιασμούς για βουλευτικές εκλογές, γιατί προδήλως αυτό είναι που χρειάζεται αυτή τη στιγμή η χώρα. Εκβιασμούς και βεβιασμένες –αλλά δήθεν μελετημένες- δηλώσεις και αποφάσεις. Όσο και να αγαπάμε τη χώρα μας, όσο και να θέλουμε να βοηθήσουμε, κάτι τέτοιο δεν καθίσταται εφικτό. Η παντελής έλλειψη σοβαρότητας και οργάνωσης είναι διάχυτη παντού. Σε κάθε βήμα. Σε κάθε λέξη. Σε κάθε δήλωση. Σε κάθε κίνηση. Όλα είναι δήθεν μελετημένα και ουσιαστικά όλα είναι χύμα. Και αυτό διαπιστώνεται καθημερινά, σε όλο το φάσμα της καθημερινότητας. Το κέντρο έχει γκετοποιηθεί, υπάρχουν πλέον γειτονιές από τις οποίες φοβάσαι να περάσεις όχι μόνο το βράδυ, αλλά και κατά τη διάρκεια της ημέρας, η αστυνόμευση περιορίζεται στο Κολωνάκι, τα μαγαζιά κλείνουν, οι νέοι απολύονται, η αγορά έχει κυριολεκτικά ερημώσει. Πλήρης απογοήτευση από όλους και από όλα καθρεφτίζεται στα μάτια του κόσμου, που απλά ζει για την ημέρα. Για μια ημέρα, που μπορεί να μην έχει αύριο. Αλλά και που το αύριο φαίνεται να μην έχει ιδιαίτερη σημασία…

Is happiness really in our hands?

Ευρισκόμενη μπροστά σε μία κατάσταση που ήταν εντελώς εκτός του δικού μου ελέγχου, κατέληξα να αμφισβητώ σφόδρα πλέον το κλισέ «στο χέρι σου είναι να νιώθεις καλά, γιατί όλα είναι στο κεφάλι». Τελώντας δε ταυτόχρονα και  υπό μετακόμιση (γιατί ως γνωστόν when it rains, it pours) και πακετάροντας τα εκατοντάδες βιβλία των οικογενειακών μου βιβλιοθηκών, έπεσα πάνω σε ένα παλιό βιβλίο (του 1974 συγκεκριμένα) του Robert Nozick, με τίτλο «Anarchy, State, and Utopia», το οποίο συσχετίζεται κατά μυστηριώδη τρόπο με το ως άνωθι κλισέ. Ο Nozick, που πέθανε πριν από 8 χρόνια, μαζί με τον σοσιαλδημοκράτη Αμερικανό John Rowls αποτέλεσαν πολύ σημαντικές μορφές στο πεδίο της πολιτικής φιλοσοφίας, βάζοντας στο μικροσκόπιο και ανατρέποντας πολλές θεωρίες και ειδικά εκείνες που αφορούσαν στην κοινωνική δικαιοσύνη.

Στο βιβλίο αυτό, που είχα διαβάσει κατά τη διάρκεια του μεταπτυχιακού μου (πριν αρκετά χρόνια), περιγράφεται ένα πείραμα ˙ μια υπόθεση. Ο συγγραφέας, λοιπόν, μας προτρέπει να υποθέσουμε ότι υπάρχει μια μηχανή που μπορεί να μας δώσει όποια εμπειρία επιθυμούμε. Μέσω της μηχανής αυτής, νευροψυχολόγοι θα μπορούν να διεγείρουν τον εγκέφαλό μας με τέτοιο τρόπο, ώστε να νομίζουμε ότι μπορούμε να γράψουμε ένα μυθιστόρημα που θα πάρει το Nobel Λογοτεχνίας, ότι θα αποκτήσουμε φίλους καρδιακούς, ότι θα ταξιδέψουμε στο διάστημα. Όλα αυτά θα συμβαίνουν, ενόσω θα έχουμε ηλεκτρόδια προσαρτημένα στο κεφάλι μας. Το ερώτημα είναι: θα μπαίναμε σε αυτή τη διαδικασία; Θα μπαίναμε στη διαδικασία να τα ζήσουμε όλα αυτά, γνωρίζοντας ότι είναι πλασματικά;

Αυτό το ερώτημα –που το έχουμε παρεμπιπτόντως δει σε ταινίες όπως το Matrix, το Minority Report και πιο πρόσφατα το Inception- παραπέμπει σε μια πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση: Μήπως η ευτυχία ΔΕΝ είναι εντέλει εγκεφαλική κατάσταση;

Οι ίδιοι οι φιλόσοφοι δεν έχουν καταφέρει να καθορίσουν την έννοια της ευτυχίας και υπάρχει ένας ίσως απλός λόγος γι’ αυτό. Και αυτός ο λόγος αφορά την προβληματική –μάλλον- προκατάληψη που αφορά την ίδια την υφή και την υπόσταση της ευτυχίας.

Κάποιοι θα πουν ότι το παραπάνω ερώτημα είναι καθαρά υποθετικό, μη ρεαλιστικό και εντέλει ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται να εκφράσει την άποψή του για μία κατάσταση που δεν υφίσταται. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ανέφικτο να αξιολογηθεί αυτή η υπόθεση ούτε και ότι είναι ανάξια λόγου.

Αν η απάντησή μας ήταν αρνητική, αυτό θα εξέφραζε ταυτόχρονα την πεποίθησή μας ότι η εμπειρία της μηχανής δεν αποτελεί ό,τι πολυτιμότερο θα μπορούσαμε να έχουμε σε αυτή τη ζωή. Δεν είναι αυτό που πραγματικά και βαθιά επιθυμούμε, ό,τι κι αν σκεφτόμασταν την ώρα που ο εγκέφαλός μας θα ήταν συνδεδεμένος με τα καλώδια. Η ζωή μέσα από το μηχάνημα δε θα αποτελούσε το επίτευγμα της αναζήτησης της ευτυχίας μας –προφανώς. Βέβαια –if we think about it- υπάρχει ειδοποιός διαφορά μεταξύ του να έχεις ένα φίλο και της εμπειρίας της απόκτησης ενός φίλου. Όπως υπάρχει και διαφορά μεταξύ του να γράψεις ένα μυθιστόρημα και της εμπειρίας της συγγραφής. Με λίγα λόγια, στη μηχανή αυτή δεν θα ήταν εφικτή η συνειδητοποίηση των συναισθημάτων μας. Δε θα νιώθαμε την ευτυχία του να μοιράζεσαι εμπειρίες με τους φίλους σου, ούτε την αγάπη που νιώθεις για τα παιδιά σου, ούτε την προσωπική ικανοποίηση του να τρέξεις στο μαραθώνιο, να κόψεις το κάπνισμα, να επισκευάσεις το αμάξι σου ή να στήσεις το σπιτικό σου. Δηλαδή, εκείνο που θα μας προσέφερε αυτή η εμπειρία θα ήταν μια Εγκεφαλική Εικόνα, μάλλον ψεύτικη, αφού δεν θα εμπεριείχε συναίσθημα.

Περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας, της Μαδρίτης, της Νέας Υόρκης και του Παρισιού, έχει τύχει –προφανώς- να δω ναρκομανείς, να σέρνονται, ζητώντας ένα-δύο ευρώ για να φάνε. Ενώ αναρωτιόμουν γιατί ένας νέος άνθρωπος να πέφτει εκούσια ή ακούσια σε αυτή την κατάντια, από την άλλη σκεφτόμουν ότι αυτοί κάνοντας αυτό που κάνουν, νιώθουν έστω και στιγμιαία μια έντονη ευχαρίστηση. Αλλά αυτή δεν είναι μια ζωή που θέλουμε και ούτε φυσικά που θαυμάζουμε ή επιθυμούμε. Σε αυτό όμως θα επιστρέψω λίγο αργότερα.

Αν ήμασταν συνδεδεμένοι σε αυτή τη μηχανή, μάλλον θα χάναμε τη διαφορά. Πως άραγε θα ξέραμε αν ήμασταν πραγματικοί φίλοι με κάποια άτομα; Πως θα ξέραμε πραγματικά αν το μυθιστόρημα που γράψαμε ήταν για Nobel και όχι για βατόμουρα; Αυτό ταυτόχρονα δεν θα επιβάρυνε την εμπειρία μας; Όχι. Και ο λόγος είναι απλός. Δε μας νοιάζει αν ο φίλος είναι πραγματικός ή όχι, από τη στιγμή που θα υπάρχει και δεν θα υποφέρουμε από μοναξιά. Άλλωστε για πόσους από τους ανθρώπους που έχουμε γύρω μας, πιστεύουμε με το χέρι στην καρδιά ότι είναι πραγματικοί φίλοι, που θα γελάσουν με τη χαρά μας και θα συμπάσχουν με τη λύπη μας; Δεν μας νοιάζει για το αν το μυθιστόρημα θα πάρει το Nobel, γιατί εμείς θα ξέρουμε ότι έχουμε ολοκληρώσει ένα επίπονο και χρονοβόρο έργο.

Ας προσπαθήσουμε να απομονώσουμε αυτό ακριβώς το σημείο. Βλέποντας το παιδί μας μας, λόγου χάρη, να παίζει ποδόσφαιρο για πρώτη φορά δεν είναι υπέροχο επειδή «παράγει» μια πραγματικά όμορφη εμπειρία. Εκείνο που συνήθως κάνει την εμπειρία αυτή μοναδική είναι ότι βλέπουμε το παιδί, για πρώτη φορά, να παίζει ποδόσφαιρο. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι εκείνο που νιώθουμε είναι η Αντίδραση στην πραγματικότητα και ότι το ίδιο το συναίσθημα δεν αποτελεί τον παράγοντα που κάνει τη ζωή μας ευτυχισμένη. Άρα η ευτυχία που νιώθουμε είναι σε άμεση συνάρτηση με το γεγονός που λαμβάνει χώρα.

Η ευτυχία είναι μάλλον περισσότερο γνώση και όχι πεποίθηση. Υπάρχουν πολλά πράγματα τα οποία δεν γνωρίζουμε, αλλά τα πιστεύουμε, παρόλα αυτά. Η γνώση λοιπόν δεν έγκειται μόνο σε εμάς, αλλά και στη «συνεργασία» του κόσμου. Η ευτυχία, όπως και η γνώση, αλλά αντίθετα με την πεποίθηση ή την ευχαρίστηση, δεν είναι στο κεφάλι μας. Δεν είναι μια εγκεφαλική ιστάμενη κατάσταση.

Αν όμως η ευτυχία δεν είναι στο κεφάλι μας, αλλά είναι ένα αμάγαλμα συναισθημάτων και αντίληψης των δρώμενων γύρω μας, δεν ελλοχεύει και ο κίνδυνος της πιθανότητας να μην είναι αυτό που νιώθουμε πραγματική ευτυχία; Αν πιστεύουμε ότι νιώθουμε χαρά ή πόνο, τότε μάλλον αυτό είναι που πραγματικά νιώθουμε. Αλλά, μήπως νομίζουμε ότι είμαστε ευτυχισμένοι και στην ουσία δεν είμαστε;

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η ευτυχία συνδέεται με την έννοια και την αντίληψη της εξέλιξης, της ανάπτυξης, της επίτευξης οποιουδήποτε στόχου. Ας πάρουμε για παράδειγμα κάποιον του οποίου μόλις απογειώνεται η καριέρα ή που μόλις μπήκε στο πανεπιστήμιο ή που μόλις απέκτησε το δικό του σπίτι. Σε αυτά τα παραδείγματα δεν έχουμε ένα απλό συναίσθημα out of context, αλλά κάτι που συσχετίζεται με την επίτευξη κάποιων στόχων και της ευχαρίστησης που συνδέεται με αυτή. Με πιο απλά λόγια, μπορεί κάποιος να κάθεται όλη μέρα σπίτι και να παίζει Play Station. Και αυτό να είναι κάτι που του δίνει ιδιαίτερη ευχαρίστηση. Όμως αυτό μακροχρόνια δεν συνιστά μια ευτυχισμένη ζωή. Άρα μια ευτυχισμένη ζωή σχετίζεται με την επιτυχία, δηλαδή με την επιτυχή ολοκλήρωση κάποιων στόχων.

Επιστρέφοντας στο προαναφερθέν παράδειγμα των ναρκομανών και στο ότι η εμπειρία αυτή μπορεί να τους προσφέρει ευχαρίστηση, αλλά από την άλλη δεν αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Αν υποθέσουμε ότι δεν υπήρχαν «παράπλευρες απώλειες» από τη χρήση και ότι ο χρήστης δεν επιθυμούσε να κάνει άλλου είδους ζωή. Πως θα χαρακτηρίζαμε τότε αυτή την εμπειρία; Ίσως καλύτερη, αλλά σίγουρα δε θα την λέγαμε ευτυχισμένη. Η ευτυχία που νιώθει ο χρήστης δεν είναι κάτι σημαντικό γι’ αυτόν. Είναι μάλλον κάτι σαν την ευχαρίστηση που νιώθει μια γάτα όταν της χαϊδεύουμε την κοιλιά ή ένας σκύλος όταν του πετάμε ένα κόκκαλο.

Η πραγματική ευτυχία είναι πολύ πιο δύσκολο να επιτευχθεί. Πολύ απλά γιατί τη νιώθουμε όταν έχουμε δουλέψει πάνω σε κάτι, όταν θαυμάζουμε τον πίνακα του Paul Delaroche “The Young Martyr” ή μια παράσταση στο Broadway, όταν μπούμε μέσα στο πρώτο δικό μας σπίτι, όταν οδηγήσουμε για πρώτη φορά το δικό μας αμάξι, όταν μας πουν ότι με τη δουλειά μας η εταιρεία μας βραβεύτηκε για τη συμβολή της στην κοινωνία. Είναι ουσιαστικά η εμπειρία που νιώθουμε όταν έχουμε εμπλακεί σε μια πραγματική δραστηριότητα, έχουμε αντιμετωπίσει πραγματικά εμπόδια και προκλήσεις και τα έχουμε ξεπεράσει και συνεχίσει επιτυχώς. Νιώθουμε ευτυχία όμως ακόμα και όταν έχουμε καταφέρει να ξεπεράσουμε μια πραγματικά επίπονη εμπειρία. Και αυτή η ευτυχία συσχετίζεται άμεσα με την έννοια και το συναίσθημα της μετριοπαθούς υπερηφάνειας για το άτομό μας.

Κλείνοντας τον κύκλο των εσωτερικών αυτών αναζητήσεων και σκέψεων –μέσα από το πρίσμα της πρώτης παραγράφου του παρόντος άρθρου- συνειδητοποιώ τα εξής. Δε μας αρέσει καθόλου να μην έχουμε τον έλεγχο των πιο σημαντικών πραγμάτων στη ζωή μας. Και βλέποντας την ευτυχία ως αντικείμενο που επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες περιορίζει αυτόν τον έλεγχο και όχι μόνο επειδή θεωρούμε ότι μια ευτυχισμένη ζωή μπορεί να εξαρτάται από την εξέλιξη των πραγμάτων. Μπορεί εμείς να κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας για να είμαστε ευτυχισμένοι και να έχουμε τα πάντα για να το κάνουμε πραγματικότητα –όλα τα «σωστά» συναισθήματα και σκέψεις. Αλλά και πάλι θα υπάρχουν πράγματα εκτός του δικού μας ελέγχου, που θα συνθέτουν το μαύρο σύννεφο που θα προσεγγίζει το δικό μας ροζ. Και αυτό αποτελεί μια εξαιρετικά απειλητική αντίληψη. Το θέμα είναι να ‘σαι γενναίος, γιατί η εγκεφαλική δύναμη είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, σημαντική από οποιαδήποτε άλλη.

Economics should be a morality play

Κρατώ μόνο τα 2/6α της αυθεντικότητας του τίτλου, καθότι τα υπόλοιπα 4/6α ανήκουν στον κύριο Paul Krugman. Ο Krugman –που για άλλους είναι ένας εκ των κορυφαίων οικονομολόγων εν ζωή, αλλά για άλλους ότι «τυχαίως» έγινε αποδέκτης του Βραβείου Nobel Οικονομικών- εξηγεί ότι τα Οικονομικά δεν είναι ένα παιχνίδι ηθικής. Ότι δεν είναι μια χαζοχαρούμενη ιστορία, στην οποία επιβραβεύεται η αρετή και τιμωρείται η φαυλότητα. Είναι ένα σύστημα οργανωμένης δραστηριότητας, χωρίς κάποια ιδιαίτερη ηθική σημασία. Οι πλούσιοι δεν αξίζουν απαραίτητα τον πλούτο τους (you can say that again!) και οι φτωχοί σίγουρα δεν αξίζουν την φτώχια τους. Παρόλα αυτά δεχόμαστε αυτό το σύστημα της αδιαμφισβήτητης ανισότητας, πολύ απλά γιατί τα συστήματα δεν λειτουργούν αν δεν υπάρχει ανισότητα. Όταν λοιπόν είναι δύσκολο να δημιουργήσουμε την επαρκή ζήτηση για να επιτύχουμε τα επιθυμητά επίπεδα απασχόλησης, η θεμελιωδώς ανήθικη φύση των οικονομικών γίνεται ακόμα πιο οξεία. Και αυτή ακριβώς είναι μια κατάσταση κατά την οποία η αρετή γίνεται φαυλότητα και η σύνεση θεωρείται τρέλα, γιατί αυτό ακριβώς που χρειάζεται η αγορά είναι το να ξοδεύουν οι καταναλωτές, ακόμα και αυτό γίνεται χωρίς ιδιαίτερη συγκρότηση.

Μάλιστα. Αυτό είναι μόνο ένα μικρό παράδειγμα που επεξηγεί τέλεια γιατί ΔΕΝ πρέπει να φέρνουμε «ξένους» (σε οποιαδήποτε μορφή: ως παρατηρητές, τρόικα ή συμβούλους) για να μας «βοηθήσουν» και μας θυμίζει ταυτόχρονα πόσες φορές αυτό έχει επαναληφθεί στο παρελθόν, με δραματικά αποτελέσματα. Από την Τουρκοκρατία, μέχρι τους Α’ και Β’ Παγκόσμιους Πολέμους και από την «διάσωση» της Ολυμπιακής μέχρι το ΔΝΤ. This is why Patronage was always disastrous for this country. Εκτός από τους προφανείς λόγους και για έναν ακόμα. Ό,τι κάνουν αυτοί, εμείς μπορούμε ακόμα… χειρότερα. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Οι σπουδές, η εμπειρία και η γνώση του Krugman δεν αμφισβητούνται από κανέναν. Πως μπορείς άλλωστε να αμφισβητήσεις ένα Yale, ένα MIT, ένα Βραβείο Nobel, περίπου 20 βιβλία και δεκάδες επιστημονικά άρθρα και διαλέξεις. Αυτό που μπορεί να κάνει κάποιος όμως είναι να καταλάβει ότι όλες αυτές οι γενικευμένες –και αποδεδειγμένες- θεωρίες δε βρίσκουν εφαρμογή σε κάθε οικονομία, σε κάθε κοινωνία και σε κάθε τόπο. Δεν λέω βέβαια ότι για την κάθε χώρα πρέπει να αναπτυχθεί και μια διαφορετική οικονομική θεωρία. Αλλά μήπως θα έπρεπε;

Η Ελλάδα κουβαλά μια τεράστια κληρονομιά και μια τεράστια ιστορία, που ειδικά κατά τα νεώτερα χρόνια ήταν βαμμένη με αίμα, ξένες κατοχές, αδικίες, διωγμούς, επιθέσεις, εκβιασμούς, πολέμους και κακουχίες πάσης φύσης –οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές. Μέσα από όλα αυτά, μέσα από αυτόν τον περίπλοκο ρου αυτής της τόσο ιδιαίτερης ιστορίας δημιουργήθηκε ένας λαός με περίεργο ταμπεραμέντο. Ένας λαός που ωστόσο διαβρώθηκε σιγά-σιγά και εκεί που κάποτε ίσχυε το «όλοι ενωμένοι σα γροθιά», τώρα χαρακτηρίζεται από ένα ατέρμονο «παρτάκι». Ο καθένας τον εαυτό του. Ο καθένας τη βολή του. Ο καθένας τα συμφέροντά του. Και δεν φτάνει να είμαστε εμείς καλά… πρέπει και οι δίπλα να είναι άσχημα, για να νιώθουμε εμείς καλύτερα. Και μετά έρχεται και η ατάκα «μαζί τα φάγαμε», γνωστού και μη εξαιρετέου πολιτικού οδοστρωτήρα, για να γίνει the straw that broke the camel’s back.

Αλλά ας γίνω πιο σαφής με αριθμούς και παραδείγματα. Ο μέσος μισθός ενός υπαλλήλου αυτή τη στιγμή είναι περίπου (περίπου) 1000 ευρώ. Χωρίς να αποκλείονται φυσικά οι αποκλίσεις, προς τα πάνω και προς τα κάτω. Και πάμε στα μηνιαία πάγια έξοδα των: 80 ευρώ για κινητό, 200 ευρώ για ΔΕΗ (όχι τους καλοκαιρινούς μήνες), ΟΤΕ και ΕΥΔΑΠ, 100 ευρώ κοινόχρηστα, 100-200 ευρώ δόσεις πιστωτικών καρτών και περίπου 200 ευρώ (αλλά σίγουρα περισσότερα) για σούπερ μάρκετ (και όχι αγοράζοντας χαβιάρι βέβαια). Αυτά αυξάνονται αν έχουμε δόσεις στεγαστικών ή άλλου είδους δανείων. Από την άλλη έχουμε και έξοδα που μπορεί να λαμβάνουν χώρα 2-3 φορές το χρόνο, όπως ασφάλιστρα αυτοκινήτου, ζωής και συνταξιοδοτικό (γιατί ποιος στην ηλικία των 40 σήμερα θα έχει σύνταξη στα 90;) και σήματα κυκλοφορίας. Αν, δε, σε αυτά προσθέσουμε και κάνα έκτακτο ιατρικό… μας προκαλείται ακούσιος κλαυσίγελος.

Από την άλλη, αν είσαι ελεύθερος επαγγελματίας –και δεν εννοώ στο επίπεδο του Χόντου- τα πράγματα είναι ακόμα πιο δραματικά. Γιατί αν οι καθαρές σου αμοιβές είναι ας πούμε 1000 ευρώ, πρέπει να πληρώσεις 23% ΦΠΑ, 20% παρακράτηση φόρου και από 200 μέχρι και 350 ευρώ το μήνα για ΤΕΒΕ (!). Φευ! Η ασφάλεια του ΤΕΒΕ δεν συμβαδίζει με το ύψος των αποδοχών του ασφαλισμένου, αλλά πέφτει ως ταρίφα, ανάλογα με τα χρόνια που την έχεις (την ασφάλεια). Είτε βγάζει δηλαδή κάποιος το μήνα 300 ευρώ είτε 10.000 ευρώ, η ταρίφα είναι ακριβώς η ίδια. Και φυσικά η «περίφημη» ασφάλιση στο ΤΕΒΕ είναι απαραίτητη, αν θέλεις να κάνεις δική σου επιχείρηση, γιατί πως αλλιώς θα έχει έσοδα το κράτος; Από τον μεγαλογιατρό και τον μεγαλοδικηγόρο που βγάζει 40.000 από μια υπόθεση; Όχι βέβαια. Εδώ γνωστότατη δικηγόρος του Κολωνακίου –γνωστή και για την πολιτική της δράση- δήλωσε πέρσι ετήσιο εισόδημα 10.000 ευρώ (εδώ προκαλείται και πάλι ο γνωστός κλαυσίγελος)!

Υπό αυτές τις συνθήκες, μου είναι πραγματικά άγνωστο, αδιανόητο και άξιον απορίας, το πώς ακριβώς δημιουργούνται –σύμφωνα με τις δηλώσεις της κυβέρνησης- οι βάσεις για ανάπτυξη, για τόνωση της αγοράς, για τόνωση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, καθώς και των νοικοκυριών. Αυτό το ανελέητο κυνήγι σίγουρα δεν έχει βρει το στόχο του. Ή μήπως τον έχει βρει; Διαβολικά βολικό σχέδιο (!).

Εξηγείστε μας λοιπόν κύριε Krugman, όταν τα μαγαζιά κλείνουν, οι μισθοί πέφτουν, οι απολύσεις πληθαίνουν, οι πολιτικοί συνεχίζουν να τρώνε ακατάπαυστα, οι φόροι αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο κάθε εξάμηνο σχεδόν (άραγε όντως δε θα αυξηθεί κι άλλο το ΦΠΑ;), αυξάνοντας τις πιθανότητες κοινωνικής –εκτός από οικονομικής- εξαθλίωσης, όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά και των αλλοδαπών που ζουν εδώ –οι οποίοι σε λίγο θα έχουν δύο επιλογές: ή να πάνε από εκεί που ήρθαν ή να σκοτώνουν για να φάνε (το δεύτερο φαίνεται πιο πιθανό, καθώς στην πατρίδα τους δύσκολα θα γυρίσουν)- πως ακριβώς εννοείτε αυτό το «τα Οικονομικά δεν είναι παιχνίδι ηθικής»; Τα Οικονομικά ΕΠΙΒΑΛΛΕΤΑΙ να είναι ένα παιχνίδι ηθικής. Γιατί ακριβώς χωρίς αυτή την ηθική έφτασε η Ελλάδα σε αυτό το σημείο. Τριάντα χρόνια φαγοπότι ήταν αυτά. Μη μας λέτε λοιπόν ότι η αρετή γίνεται φαυλότητα και η σύνεση τρέλα. Μη μας λέτε ότι πρέπει να ξοδέψουμε για να κινηθεί η αγορά. Μη μας λέτε ότι πρέπει να αποτρελαθούμε, πριν γίνουμε ξανά γνωστικοί. Πρώτον, γιατί αυτά δεν «παίζουν» εδώ. Δεύτερον, γιατί ο κόσμος δεν έχει πλέον να ξοδέψει, ούτε με, αλλά ούτε χωρίς σύνεση. Τρίτον, γιατί το φαύλο κράτος είναι εκείνο που πρέπει να κόψει από τη ρίζα τα πλοκάμια της ασυδοσίας, της γραφειοκρατίας και της οκνηρίας και να επαναδομήσει την οικονομία, την κοινωνία και την πολιτική στο επίπεδο που τους πρέπει. Γι’ αυτό εκλέγουμε τις κυβερνήσεις. Για να μας οδηγούν. Εκεί λοιπόν που κινείται μια κυβέρνηση, σίγουρα εκεί αργά ή γρήγορα θα κινηθεί και ο λαός. Στο «παρτάκι» που λέγαμε πριν.

Γι’ αυτό, κύριε Krugman, κρατήστε αυτές τις θεωρίες για τις χώρες, τις οικονομίες των οποίων έχετε «ζήσει» και «αφουγκραστεί»… τουτέστιν της Αμερικής. Στην Ελλάδα αυτά δεν εφαρμόζονται. Πως μπορεί μια Τρόικα ξένων να γνωρίζει από κοντά την πορεία της οικονομίας, της κοινωνίας και της πολιτικής ώστε να μπορεί να εφαρμόσει εκείνα ακριβώς τα μέτρα που ΚΑΙ θα επαναφέρουν την οικονομία σε βιώσιμους ρυθμούς, αλλά ΚΑΙ θα δώσουν στην κοινωνία το απαραίτητο όραμα για να προσπαθήσει για το καλύτερο; Γιατί μέχρι στιγμής, τα αποτελέσματα είναι πραγματικά ολέθρια και ο χειμώνας –όπως έχουμε ξαναπεί- προβλέπεται αβάσταχτα βαρύς.

Στην Εντατική ή όχι ακόμα; (Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News 27/09/2010)

Παρά τον κίνδυνο της επανάληψης, είναι αδύνατον να μη γίνεται διαρκής και ενδελεχής αναφορά στην σημερινή κατάσταση του μέσου Έλληνα. Είναι αυτό που μας πονά περισσότερο. Είναι αυτό που βλέπουμε γύρω μας. Είναι αυτό που ζούμε καθημερινά και αυτό που ενδεχομένως ζήσουμε τα επόμενα χρόνια. Κάποιοι είναι αισιόδοξοι. Ότι αν ξεπεράσουμε το επόμενο καλοκαίρι, τα πράγματα θα βελτιωθούν. Κάποιοι πιστεύουν ότι δεν έχουμε ακόμα δει τα χειρότερα. Κάποιοι βλέπουν φως στο τούνελ, αλλά μετά το 2013. Ενώ κάποιοι λένε πως η κατάσταση δεν πρόκειται να αλλάξει και πως ο Έλληνας απλά θα μάθει σιγά-σιγά να ζει με λιγότερα.

Κάθε μέρα –μα κάθε μέρα- ακούμε για απολύσεις γνωστών, φίλων και συγγενών. Ανθρώπων που έχουν δουλέψει αρκετά χρόνια και διαθέτουν πείρα, αλλά και εξαιρετικά αξιόλογων. Εκείνοι που μιλούν για 1.000.000 ανέργους μέχρι το τέλος της χρονιάς, θα πρέπει να ξανακοιτάξουν τα νούμερα, τα οποία εικάζω ότι θα είναι πολύ υψηλότερα. Άνθρωποι με οικογένειες, 1 ή 2 παιδιά –μην ξανοιγόμαστε και πολύ- και παντός είδους υποχρεώσεις. Δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει δηλαδή.

Η κατάσταση σε όλο το κέντρο της Αθήνας είναι περίπου η ίδια. Ακόμα και στο Κολωνάκι, που θεωρείται και είναι περιοχή στην οποία κινείται κόσμος που ανήκει σε ανώτερα οικονομικά στρώματα, τα μαγαζιά κλείνουν το ένα μετά το άλλο, όχι μόνο λόγω των εξαιρετικά υψηλών –ακόμα- ενοικίων, αλλά και λόγω της χαμηλής αγοραστικής κίνησης. Στην Ερμού έχουν κλείσει επίσης πολλές εμπορικές επιχειρήσεις, όπως και στην Πατησίων και το κέντρο του Πειραιά. Είναι παράδοξο, αλλά πρέπει να επισημανθεί ότι οι καφετέριες και τα εστιατόρια είναι σχεδόν πάντα γεμάτα. Κάτι το οποίο μπορεί να μεταφραστεί απλοϊκά ως εξής: ΟΚ δε θα αγοράσω ρούχα, παπούτσια, τσάντες, αυτοκίνητο (τομέας ο οποίος παρουσιάζει πτώση της τάξης του 38%), αλλά εγώ τη διασκέδασή μου, έστω και τον καφέ μου το απόγευμα, αποκλείεται να την κόψω. Καλό και υγιές από τη μία…

Κατά τα άλλα τι γίνεται όμως; Παλαιότερα η μεγαλύτερη πλειοψηφία του κόσμου δεν φοβόταν πραγματικά. Ο Έλληνας ήταν πάντα κιμπάρης. Θα βγει, θα διασκεδάσει, θα φάει και θα αφήσει φιλοδώρημα. Θα πάει διακοπές 2 βδομάδες. Θα στείλει τα παιδιά του φροντιστήριο. Θα τους αγοράσει τα καλύτερα –ή αυτά που μπορεί. Ο Έλληνας δεν ήταν ποτέ μίζερος σε τέτοια θέματα. Φευ! Οι καιροί έχουν αλλάξει δραματικά. Τα φιλοδωρήματα είναι ελάχιστα πλέον –αν και όποτε δίνονται. Οι διακοπές είναι μετριασμένες, ενώ επιδιώκεται διακριτικά η φιλοξενία σε φίλους ή γνωστούς. Τα παιδιά μοιράζονται τα ρούχα και τα παιχνίδια. Ενώ, έχουν μειωθεί στο ελάχιστο τα παντός είδους οικονομικά ανοίγματα –βλέπε δάνεια, χρηματιστήριο, μεγάλες αγορές κ.λπ. Αυτό που κάνει στους περισσότερους από εμάς εντύπωση είναι η αντιμετώπιση στα εμπορικά μαγαζιά. Θα αναφερθώ σε πασίγνωστη αλυσίδα καλλυντικών και ειδών ευρείας κατανάλωσης και όχι μόνο, λέγοντας ότι η συμπεριφορά των υπαλλήλων δεν έχει πλέον απολύτως καμία σχέση με εκείνη 2 ετών πριν. Όλοι είναι εξαιρετικά ευγενείς, προσηνείς και «ενοχλητικά» εξυπηρετικοί. Λογικό!

Βέβαια υπάρχει και η άλλη μερίδα. Εκείνη που δεν έχει καταλάβει τίποτα. Εκείνη που αγνοεί και περιφρονεί εκουσίως και ακουσίως την λέξη «κρίση». Εκείνη η μερίδα κυκλοφορεί –ακόμα- με Cayenne και φουσκωτά των 150.000 ευρώ στα ανοιχτά του Σουνίου. Εκείνη που έχει 100% φοροδιαφύγει. Εκείνη που έχει βγάλει χρήμα, μαύρο όσο το μαζούτ. Αλλά επειδή όλα είναι αλυσίδα –σε αυτή η ζωή- κάποια στιγμή ο αντίκτυπος θα φτάσει και εκεί. Όλοι άλλωστε είναι μέλη αυτής της κοινωνίας και όχι αποσπασματικά κομμάτια της.

Από την άλλη τα πράγματα στην Ευρώπη δεν είναι καλύτερα. Και δεν αναφέρομαι μόνο σε χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, αλλά και σε ισχυρές, όπως είναι η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία. Χώρες που έχουν ανάπτυξη, προσελκύουν επενδύσεις και παράγουν. Κι όμως. Στην Αγγλία ο αριθμός των ανέργων έχει σκαρφαλώσει σε επικίνδυνα νούμερα. Στην Ισπανία προετοιμάζονται για την πρώτη massive –ελλείψει άλλου επιθετικού προσδιορισμού στην Ελληνική- απεργία μετά από 8 περίπου χρόνια. Στη Γαλλία ο Σαρκοζί αντιμετωπίζει προβλήματα όχι μόνο εις ότι αφορά τους Ρομά, αλλά και στο μέτωπο της εργασίας, της ακρίβειας, των περικοπών και φυσικά των αυστηρών φορολογικών μέτρων που έχει υιοθετήσει. Η Ιταλία παραπαίει με τεράστιο οικονομικό έλλειμμα και τα σκάνδαλα που βλέπουν το φως της δημοσιότητας –το ένα μετά το άλλο και πάσης φύσεως- διχάζουν την κοινή γνώμη όσον αφορά τον Μπερλουσκόνι. Στη Γερμανία, δε, το έλλειμμα αυξάνεται επικινδύνως και αντιστρόφως ανάλογα με την δημοτικότητα της Μέρκελ.

«Δεν φταίει ο κόσμος», λένε όλοι. «Οι πολιτικοί φταίνε». Εκείνοι που έπαιζαν με το δημόσιο χρήμα. Εκείνοι που παριστάνουν τους ειδήμονες, αλλά δεν έχουν ιδέα από οικονομική διαχείριση. Εκείνοι που δήθεν φροντίζουν για το καλό της πατρίδας τους, αλλά το μόνο που κάνουν είναι να κοιτάνε το καλό του εαυτούλη τους.

Σε σειρά συνεντεύξεων, που έλαβαν χώρα σε ολόκληρη την Ευρώπη, σε ιδιοκτήτες καταστημάτων, νέους επιχειρηματίες, εργάτες και συνταξιούχους, η απάντηση ήταν η ίδια. Όλοι είναι έξαλλοι και δηλώνουν ότι είναι αδιανόητο να πληρώσουν εκείνοι τις τζογαδόρικες πράξεις εκείνων που έπαιξαν με το δημόσιο χρήμα, εκείνων που έθεσαν σε κίνδυνο χιλιάδες θέσεις εργασίας, εκείνων που έθεσαν σε κίνδυνο την οικονομία και δυσκόλεψαν τόσο πολύ τα πράγματα για τη νεότερη γενιά που θα ήθελε πολύ να ζήσει το επίπεδο διαβίωσης που απήλαυσαν οι γονείς τους.

Μερικοί αναγνωρίζουν ότι ενδεχομένως συνέβαλλαν στην κρίση, ξοδεύοντας περισσότερα από όσα μπορούσε εντέλει να αντέξει η τσέπη τους και δήλωσαν ότι μάλλον δεν υπάρχει εναλλακτική από το να δοθεί αρωγή σε χώρες όπως η Ελλάδα, έτσι ώστε να αποτραπεί το ενδεχόμενο χειρότερης οικονομικής κατηφόρας. Υπάρχει μια μερίδα του κόσμου που θα αντέξει τη μείωση μισθών και συντάξεων, φτάνει να γνωρίζει ότι οι πολιτικοί θα δράσουν υπεύθυνα και θα ξεκαθαρίσουν την κατάσταση. Και παρά τα προβλήματα που κάτι τέτοιο δημιουργεί, η εναλλακτική της διάλυσης της ΕΕ αποτελεί απλά ένα εφιαλτικό σενάριο.

Αλλά οι προκλήσεις είναι πολλές, όσο η ανάρρωση προχωρά με αργούς ρυθμούς –αν προχωρά. Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι η οικονομία βιώνει και πάλι χαμηλούς ρυθμούς, μετά την αρχική τόνωση που έλαβε την άνοιξη. Η ανεργία έχει κολλήσει στο 10% για πολλούς μήνες, ενώ ο εφιάλτης της πτώχευσης σε χώρες όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία επέστρεψε.

Στις προαναφερθείσες συνεντεύξεις ορισμένοι επιχειρηματίες και ιδιοκτήτες καταστημάτων δήλωσαν ότι η κρίση ήταν μια ευκαιρία ανανέωσης. Στη Γερμανία, τα συνδικάτα και οι ανώτατα στελέχη έλαβαν την απόφαση να μειώσουν –επίσημα- τις ώρες εργασίας, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απολύσεις. Ένας τραπεζίτης στην Ισπανία, που έχασε τη δουλειά του, τώρα ασχολείται με τις κατασχέσεις χιλιάδων σπιτιών, βγάζοντας αρκετά μεγάλο κέρδος. One man’s meat is another man’s poison!

Ακόμα όμως και οι τυχεροί που έχουν καταφέρει να διατηρήσουν ως τώρα τις εργασίες τους, ανησυχούν ιδιαίτερα για τα προγράμματα λιτότητας στην Ευρώπη. «Είμαστε κομμάτι μιας γενιάς, που δεν είναι σίγουρη για τίποτα. Τα πάντα μπορεί να χαθούν από την μία μέρα στην άλλη», δήλωσε μια Γαλλίδα, υψηλόβαθμο στέλεχος Δημοσίων Σχέσεων.

Οι λιγότερο τυχεροί προσπαθούν να εξοικονομήσουν και να αποταμιεύσουν ό,τι μπορούν, αλλά ανησυχούν ιδιαίτερα για το τι μέλλει γεννέσθαι όταν αυτές οι αποταμιεύσεις εξανεμιστούν. Οι περισσότεροι φοβούνται ότι τα παιδιά τους δεν πρόκειται να βρουν εργασία, ακόμα και αν διαθέτουν πανεπιστημιακά διπλώματα. Και αυτοί οι φόβοι γίνονται όλο και πιο βαθιοί, κάθε φορά που βλέπουν έναν υπάλληλο τράπεζας να κάνει κατάσχεση σε σπίτια και αυτοκίνητα και κάθε φορά που αναγκάζονται να καταψύξουν το ψωμί, έτσι ώστε να διαρκέσει όλη τη βδομάδα.

Αυτή είναι η ποιότητα ζωής που φανταζόμασταν κάποτε; Αυτά τα όνειρα είχαμε για τα παιδιά μας; Αυτό το μέλλον μας περιμένει; Εντέλει έχουμε απλά εισαχθεί, είμαστε ήδη στην εντατική ή τελούμε υπό ανάρρωση; Χωρίς να θέλω να φανώ απαισιόδοξη, αλλά απλά ρεαλίστρια, θα έλεγα ότι το τελευταίο σκέλος της ερώτησης είναι μάλλον ένα ανέκδοτο, που μόνο κλαυσίγελο θα μπορούσε να προκαλέσει.

Δούρειος Ίππος ή… (Εφημερίδα Greek News 20/09/2010)

…απλά παντελής έλλειψη συναίσθησης, μνήμης και σεβασμού; Εννέα χρόνια και κάποιες μέρες πέρασαν από την μαύρη εκείνη Τρίτη. Εκείνη που σκοτώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι κατά τη διάρκεια της πιο άρτια συντονισμένης, στην παγκόσμια ιστορία, τρομοκρατικής επίθεσης. Το θυμάμαι σα να είναι τώρα. Ήταν ένα ζεστό απόγευμα στην Αθήνα, όταν ξαφνικά διακόπηκαν όλα τα τηλεοπτικά προγράμματα, για να αρχίσει η μετάδοση της φρίκης. Με σοκ, φόβο και δέος παρακολουθούσαμε καρέ-καρέ την εκούσια ρήψη του αεροπλάνου στους Δίδυμους Πύργους, από την ερασιτεχνική κάμερα, την επίθεση στο Πεντάγωνο στην Virginia και την πτώση του 4ου αεροσκάφους σε αγροτική περιοχή της Pennsylvania. Οι εικόνες από τη Νέα Υόρκη όμως θα μείνουν ανεξίτηλες. Άνθρωποι πηδούσαν από τα παράθυρα, στην προσπάθειά τους να σωθούν, οι σειρήνες της πυροσβεστικής και της αστυνομίας ακούγονταν σχεδόν απόκοσμες και ο κόσμος έτρεχε πανικόβλητος, την ώρα που τα σύμβολα της αμερικανικής υπερδύναμης κατέρρεαν σαν πύργοι στην άμμο.

Ανάληψη ευθύνης: Al Qaeda και Osama Bin Laden. Απολογισμός: περίπου 3.000 νεκροί, περίπου 6.000 τραυματίες, δεκάδες κατεστραμμένα κτίρια και αυτοκίνητα, σοκαρισμένη όλη η υφήλιος.

Αυτό ήταν λοιπόν. Η τιμωρία της Αμερικής από τους «ηθικούς» του Ισλάμ. Η τιμωρία των πλουσίων που επιβάλουν τη δημοκρατία τους ανά τον κόσμο. Η τιμωρία της υπερφίαλης υπερδύναμης. Και από τότε τα αντίποινα. The War on Terror. Η εισβολή στο Αφγανιστάν και το ανελέητο κυνήγι του άφαντου Bin Laden, που κρύβεται στα βουνά, ηγείται αριστοτεχνικά της παγκόσμιας τρομοκρατικής ομάδας και κυκλοφορεί video στο Al Jazeera ανακοινώνοντας ότι θα υπάρχουν κι άλλες επιθέσεις, όταν εκείνοι θα νομίζουν ότι όλα έχουν τελειώσει. Όταν εκείνοι θα νομίζουν ότι είναι ήσυχοι.

Ανάμεσα στις απώλειες της 11ης Σεπτεμβρίου έτυχε να είναι και το ιστορικό εκκλησάκι του Άγιου Νικόλα στη Liberty Street, απέναντι από τον Νότιο Πύργο του World Trade Center. Το κτίριο που στέγαζε το εκκλησάκι κτίστηκε το 1832, ενώ οι πρώτες λειτουργίες τελέστηκαν το 1916. Το πανέμορφο εκκλησάκι είχε πλάτος μόλις 7 μέτρα, μήκος 17 και ύψος 11, αλλά παρά το μικρό του μέγεθος αποτελούσε μία πολύ δεμένη, ευλαβική και ισχυρή ενορία, ενώ το επισκέπτονταν συχνά και άνθρωποι διαφορετικής πίστης, είτε για προσευχή είτε απλά ως καταφύγιο ηρεμίας στο κέντρο της πολύβουης μητρόπολης. Στον Άγιο Νικόλα υπήρχαν οστά όχι μόνο του ίδιου του Αγίου, αλλά και της Αγίας Αικατερίνης και του Άγιου Σάββα, που αποτελούσαν δωρεά του Νικολάου του Δευτέρου, του τελευταίου τσάρου της Ρωσίας. Όπως είναι φυσικό δεν ανεκτήθησαν ποτέ μετά την ολοσχερή καταστροφή της εκκλησίας. Τα μόνα αντικείμενα που βρέθηκαν ήταν κάποιες κατεστραμμένες εικόνες του Αγίου Διονυσίου και της Ζωοδόχου Πηγής, κεριά, ένας σταυρός και μια μικρή καμπάνα.

Από τότε το κενό. Συζητήσεις επί συζητήσεων και σχέδια επί σχεδίων, αλλά καμία απόφαση, ούτε για την ακριβή τοποθεσία της επαναδόμησης του ναού και ούτε φυσικά για την ακριβή ημερομηνία της έναρξης των εργασιών. Και ξαφνικά ξεφυτρώνει το σενάριο δημιουργίας Ισλαμικού κέντρου και τζαμιού. Θα το χαρακτήριζα έως και τραγικό με μια πρώτη σκέψη. Θα σκεφτόμουν άνετα ότι κάτι τέτοια μόνο στην Ελλάδα θα συνέβαιναν. Αλλά… από ότι φαίνεται όχι. Ένα γνήσιο θέατρο του παραλόγου. Στο Σημείο που πέθαναν χιλιάδες άνθρωποι, εξαιτίας του μίσους των Μουσουλμάνων, θα γίνει τζαμί; Στο Σημείο που έλαβε χώρα η πιο φρικιαστική και θρασύτατη τρομοκρατική επίθεση της ιστορίας από «ανθρώπους» τυφλωμένους από το μίσος που τους εμπνέει το Κοράνι, θα δημιουργηθεί Ισλαμικό Κέντρο; Am I missing something here;

Μετά την κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων, οι Αρχές του Λιμανιού της Νέας Υόρκης ήρθαν σε συμφωνία με τον Κυβερνήτη Pataki για την κατασκευή της εκκλησίας στον αριθμό 130 της Liberty Street. Εκεί υπήρχε περισσότερος χώρος για την ανέγερση του ναού, που δικαιολογημένα θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερος, αφού δυνητικά θα συγκέντρωνε πλήθος κόσμου –και όχι μόνο Χριστιανούς Ορθόδοξους- που θα το επισκέπτονταν σαν μνημείο, αλλά και σαν τόπο περισυλλογής. Παρόλα αυτά η Αρχιεπισκοπή και οι Αρχές δεν συμφώνησαν εντέλει σε όλες τις λεπτομέρειες. Η ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή κατηγόρησε (δικαίως) την πολιτεία της Νέας Υόρκης ότι γυρίζει την πλάτη στην ιστορική εκκλησία, που ήταν και η μόνη που καταστράφηκε κατά τις επιθέσεις. Την ίδια στιγμή μάλιστα που από ότι φαίνεται τα πράγματα προχωρούν πολύ πιο γρήγορα για το τζαμί, το οποίο σχεδιάζεται να κατασκευαστεί κοντά στο Ground Zero. Και όχι μόνο αυτό. Φαίνεται ότι ο Obama στηρίζει και προωθεί την κατασκευή του. Ή μήπως αυτό δεν πρέπει να μας προκαλεί καμία έκπληξη;

«Δεν σχολίασα και δεν σχολιάζω το σκεπτικό του να δημιουργηθεί ένα τζαμί στο συγκεκριμένο σημείο. Εγώ σχολίασα απλά για το δικαίωμα που έχουν οι άνθρωποι στην ανεξιθρησκία. Ένα από τα θεμελιακά δικαιώματα που εδραιώθηκαν σε αυτή τη χώρα.», είπε ο πρόεδρος. Ως λογικό, οι Ρεπουμπλικάνοι, αλλά και οι συγγενείς των θυμάτων, καταδίκασαν τις δηλώσεις του προέδρου, για την ανέγερση του τζαμιού που αποτελεί ένα μόνο μέρος από το Ισλαμικό Κέντρο –επένδυση ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων.

Η εκπρόσωπος των θυμάτων της 11ης Σεπτεμβρίου Debra Burlingame, αλλά και αδερφή ενός εκ των πιλότων που σκοτώθηκαν κατά τις επιθέσεις, δήλωσε «Ο Barack Obama εγκατέλειψε την Αμερική στο σημείο που η καρδιά της έσπασε 9 χρόνια πριν. Η ανέγερση ενός τζαμιού στο Ground Zero είναι μια εκουσίως προκλητική πράξη, που ίσως πυροδοτήσει κι άλλα μακελειά στο όνομα του Αλλάχ». Η Sally Regenhard, ο γιος της οποίας ήταν ένας από τους πυροσβέστες που σκοτώθηκαν στο World Trade Center, είπε ότι ο πρόεδρος δεν έχει καταλάβει τι συμβαίνει και ποια είναι η ουσία του θέματος. «Παρόλο που είμαι οπαδός του, πιστεύω πραγματικά ότι δεν έχει καθαρή οπτική επί του θέματος, το οποίο δεν έχει να κάνει με την ανεξιθρησκία. Είναι απλά παντελής έλλειψη ευαισθησίας για τις οικογένειες των ανθρώπων που χάθηκαν εκείνο τον Σεπτέμβρη.» Ο Ρεπουμπλικάνος Peter King, δήλωσε: «Ο Obama κάνει ένα μεγάλο λάθος. Είναι δείγμα αναισθησίας και αδιαφορίας από την πλευρά της μουσουλμανικής κοινότητας να θέλει να φτιάξει ναό στην σκιά του Ground Zero. Το σωστό και ηθικό για τον πρόεδρο Obama θα ήταν να κάνει τους μουσουλμάνους να σεβαστούν τις οικογένειες εκείνων που πέθαναν και να χτίσουν το ναό τους μακριά από εκεί.»

Από την άλλη, ο Δημοκρατικός Jerrold Nadler, δήλωσε ότι «το μίσος δεν έχει θέση στην αμερικανική κοινωνία. Η κυβέρνηση και η εκκλησία είναι δύο ξεχωριστές οντότητες. Αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να αποφασίσει ούτε να επηρεάζει κανέναν για το που μπορεί ή δεν μπορεί να χτιστεί ένα τζαμί, μια εκκλησία, μια συναγωγή κ.λπ. Η Αμερική στηρίζεται την Αρχή της ανεξιθρησκίας και της ανοχής και αυτό παραμένει εξίσου σημαντικό, όσο ήταν και 234 χρόνια πριν».

Το ερώτημα παραμένει. Ο Obama γνωρίζει πολύ καλά ότι οι λόγοι του ακούγονται όχι μόνο από τους Αμερικανούς, αλλά και από ολόκληρο τον κόσμο. Σίγουρα οι δηλώσεις του χαροποίησαν τα μουσουλμανικά πλήθη, αλλά σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε το CNN, η πλειοψηφία των Αμερικανών (περίπου το 70% εκ των ερωτηθέντων) αντιτίθεται σφόδρα στην ανέγερση του τζαμιού στην συγκεκριμένη περιοχή, ενώ μόνο το 29% το εγκρίνει.

Το θέμα είναι ότι επειδή κάποιος έχει το δικαίωμα να κάνει κάτι, δεν σημαίνει αυτόματα ότι αυτή η πράξη θα είναι και ορθή. Άλλωστε αυτή είναι και η έννοια της ανοχής, της ειρήνης, του σεβασμού και της κατανόησης. Δεν είναι λοιπόν νομικό το θέμα. Άλλωστε ο κάθε άνθρωπος έχει πολυάριθμα νομικά δικαιώματα. Είναι θέμα σεβασμού σε μια τραγική στιγμή της αμερικανικής, αλλά και της παγκόσμιας, ιστορίας. Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι το Ισλάμ δεν αποτελεί μόνο θρησκεία, αλλά και πολιτικό δόγμα.

Τι σημαίνει λοιπόν η κίνηση Obama; Ήταν απλά μια λάθος δήλωση, που αισθάνθηκε ότι έπρεπε να κάνει; Ήταν κάτι casual; Ή μήπως επαληθεύονται οι θεωρίες περί Δούρειου Ίππου; Ότι δηλαδή σταδιακά και αριστοτεχνικά σχεδιάζεται ο εκ-μουσουλμανισμός της Αμερικής;

Η μετωπική επίθεση Obama (Εφημερίδα Greek News 13/09/2010)

Είναι γεγονός ότι οι Αμερικανοί ανησυχούν ιδιαίτερα για την οικονομία, την δουλειά και την περιουσία τους. Είναι επίσης γεγονός ότι αναρωτιούνται για το αν οι εκπρόσωποι -που οι ίδιοι επέλεξαν- στην Washington έχουν συγκεκριμένο σχέδιο για να βγει η χώρα από την βαθιά κρίση. Και η αλήθεια είναι ότι έχουν κάθε λόγο να ανησυχούν, ειδικά λόγω της αύξησης του αριθμού απολύσεων, των συγχωνεύσεων, του κλεισίματος εταιρειών, της γενικής πτώσης της αγοράς, αλλά και του ολοένα και αυξανόμενου δημοσίου χρέους –που έχει φτάσει σε αστρονομικά επίπεδα. Παρόλα αυτά, αυτή την βδομάδα δόθηκε στους ψηφοφόρους η δυνατότητα να επιλέξουν την κατεύθυνση της χώρας από το Νοέμβριο και μετά.

Ο Πρόεδρος Obama, ο οποίος έχει καθυστερήσει ιδιαίτερα να προβεί σε δηλώσεις και διάλογο επί του θέματος, έδωσε εντέλει δύο εξαιρετικά ευαίσθητους και γεμάτους πάθος λόγους. Δήλωσε λοιπόν ότι για να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και να σταθεροποιηθεί η οικονομία, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση πρέπει να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να αυξήσουν τις επενδύσεις τους και αυτό θα πρέπει να γίνει εις βάθος χρόνου. Δήλωσε επίσης ότι η χώρα δεν θα είναι ποτέ σε θέση να πολεμήσει την ύφεση, αν το Κογκρέσο υποχωρήσει στις απαιτήσεις των Ρεπουμπλικάνων για να δοθούν στους πλούσιους φοροαπαλλαγές της τάξης των 700 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Φυσικά οι λόγοι αυτοί απευθύνονταν στον John Boehner, ηγέτη των Ρεπουμπλικάνων, που εξέφρασε την σκληρή στάση του κόμματός του. Σε ένα λόγο του στο Οχάιο τον περασμένο μήνα δήλωσε ότι «η προοπτική υψηλότερων φόρων, αυστηρότερων κανόνων και περισσότερων ρυθμιστικών κανόνων» πνίγουν στην κυριολεξία κάθε προσπάθεια εξόδου από την ύφεση.

Ο Obama είχε απόλυτο δίκιο βέβαια όταν είπε ότι οι προτάσεις του Boehner δεν είναι τίποτε παραπάνω από την επιστροφή στην οικονομική κακοδιαχείριση της περασμένης δεκαετίας. Στις ίδιες δηλαδή πολιτικές που μετέτρεψαν τα πλεονάσματα σε ελλείμματα, που κατέστρεψαν το οικονομικό σύστημα και έστειλαν εκατομμύρια Αμερικανούς σε μακροχρόνια ανεργία.

Και κατόπιν έθεσε την ρητορική ερώτηση στον αμερικανικό λαό: «Θέλουμε να επιστρέψουμε σε αυτές τις αποτυχημένες πολιτικές που έφεραν την οικονομία μας στο χείλος του γκρεμού;»

Ο μετωπικός πόλεμος τώρα αφορά τις φοροαπαλλαγές του Προέδρου George W. Bush, η χρονική διάρκεια των οποίων λήγει στο τέλος αυτής της χρονιάς. Ο Obama θέλει να καταστήσει μόνιμες τις φοροαπαλλαγές για τις οικογένειες που έχουν εισόδημα κάτω των 250,000 δολαρίων το χρόνο και να τις αναστείλει στο τέλος της χρονιάς για εκείνους που βγάζουν περισσότερα –δηλαδή περίπου για το 2% του συνόλου των φορολογούμενων. Ο Boehner δήλωσε πως θα επιθυμούσε να επεκταθούν χρονικά οι φοροαπαλλαγές για δύο χρόνια, παρόλο που η διάθεση είναι διάχυτη ανάμεσα στους Ρεπουμπλικάνους για την μόνιμη εφαρμογή τους.

Αν το σκεφτεί κάποιος αποστασιοποιημένα και αντικειμενικά, αυτό έχει λογική. Γιατί αν καταστούν μόνιμες οι φοροαπαλλαγές της μεσαίας τάξης, θα δοθεί άμεση ώθηση στην αδύναμη οικονομία. Αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο φυσικά να γίνει και για τους πλούσιους. Οι Αμερικανοί της μεσαίας τάξης συνήθως ξοδεύουν τα ποσά που εξοικονομούν από τις φοροαπαλλαγές, σε αντίθεση με τους πλούσιους, οι οποίοι τα αποταμιεύουν. Και αυτό φυσικά δεν ισχύει μόνο για τους Αμερικανούς. Μακροπρόθεσμα λοιπόν θα χρειάζονται περισσότερα έσοδα για την αναδόμηση της οικονομίας, του συστήματος υγείας και των υπολοίπων δημοσίων υποχρεώσεων.

Ο Obama απέφυγε αυτή τη σκληρή αλήθεια, αλλά αυτό δεν αποτελεί ιδιαίτερη έκπληξη. Όμως ο Boehner και η θέση του κόμματός του αποτελεί μια ξεκάθαρη και μάλλον προκλητική στάση άρνησης της πραγματικότητας. Στην πραγματικότητα εκείνο που έστειλε την αμερικανική οικονομία στον πάτο και την μεσαία τάξη στην καταστροφή ήταν οι χαμηλότεροι φόροι, οι χαλαροί νόμοι και οι απορρυθμιστικοί κανόνες για τους πλούσιους.

Έτσι όπως φαίνεται, η ανησυχία του Boehner για τις μικρές επιχειρήσεις είναι μάλλον πλασματική και αποπροσανατολιστική. Οι φοροαπαλλαγές που θέλει να αναστείλει ο Obama θα επηρεάσουν –βάσει λογικής- πολύ λίγους από τους ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων. Γιατί, πόσοι μπορεί να βγάζουν πάνω από 250,000 δολάρια το χρόνο;

Ο Boehner δήλωσε ρητά ότι κουράστηκε να ακούει τους πολιτικούς της Washington να λένε ότι θέλουν να δημιουργήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας, αποκλειστικά και μόνο για λόγους ψηφοθηρίας και επανεκλογής των, ενώ στην πραγματικότητα κάνουν ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατόν για να αποτρέψουν τη δημιουργία νέων θέσεων. Το αστείο είναι ότι δεν απευθυνόταν καν σε Ρεπουμπλικάνους την ώρα που τα είπε αυτά!

Είναι αλήθεια ότι ο Obama απέκρουσε σφόδρα τον Boehner. Προσέφερε επίσης και κάποιες συγκεκριμένες ιδέες, οι οποίες έγιναν δεκτές αρχικά από τους Ρεπουμπλικάνους. Πρότεινε λοιπόν να επιτραπεί στις επιχειρήσεις να αναστείλουν τις επενδύσεις τους για το 2011 μόνο, και όχι για περισσότερα χρόνια, να κλείσουν τα παραθυράκια που επιβραβεύουν τις εταιρείες να στρέφονται στο εξωτερικό για φθηνότερο εργατικό δυναμικό και να παραταθεί άνευ χρονικού ορίου η επιστροφή φόρου για επενδύσεις έρευνας και ανάπτυξης.

O Obama κάλεσε το Κογκρέσο να περάσει το νόμο που θα επιτρέψει την επιστροφή φόρου στις μικρές επιχειρήσεις –νομοθεσία η οποία έχει καθυστερήσει λόγω της πλασματικής ανησυχίας των Ρεπουμπλικάνων. Οι τελευταίοι, από την άλλη πλευρά, θέλοντας να βγάλουν από πάνω τους τη ρετσινιά του κόμματος που λέει διαρκώς «όχι», δήλωσαν ότι ενδεχομένως να είναι ανοιχτοί σε κάποιες από τις ιδέες του Obama, στις οποίες περιλαμβάνονταν και πρόταση για αρχική επένδυση 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη δημιουργία θέσεων εργασίας στον τομέα της βελτίωσης δρόμων, σιδηροδρομικών γραμμών και αεροδρομίων, μόνο και εφόσον αυτά τα έργα δεν χρηματοδοτηθούν από δισεκατομμυριούχους, εταιρείες πετρελαίου και μεγάλες επιχειρήσεις. Φυσικά –και το λέμε γελώντας- αυτή ακριβώς είναι η πρόθεση του Obama. Και αυτή πρέπει να είναι η πρόθεσή του. Από πού αλλού θα μπορούσαν άλλωστε να αντληθούν τέτοιου ύψους κεφάλαια;

Καθίσταται σαφές ότι οι λόγοι του Obama ήταν μια τιτάνια προσπάθεια προσέλκυσης των Δημοκρατικών στις κάλπες και η αλήθεια είναι ότι θα θέλαμε να δούμε τους Δημοκρατικούς του Κογκρέσου να επιδεικνύουν την ίδια καθαρότητα πνεύματος, ιδεών και γνώμης και να έρχονται face to face με τους Ρεπουμπλικάνους. Ίσως κάποιοι πουν ότι ο Obama δεν θα έπρεπε να έχει δώσει το βήμα στον Boehner, που είναι σχετικά άγνωστος, πάρα την ισχύ που έχει στο Κογκρέσο και την φιλοδοξία του. Αλλά από ότι φαίνεται αυτό έπρεπε να κάνει.

Είναι ευχάριστο –προφανώς περισσότερο για τους Αμερικανούς- να βλέπουμε τον Πρόεδρο Obama πιο επιθετικό, πιο σίγουρο και με περισσότερη αυτοπεποίθηση, από το να κάθεται παθητικά εκτός γηπέδου και να παρακολουθεί τις εξελίξεις από τις κερκίδες. Και για να γίνει η απαραίτητη σύγκριση με την Ελλάδα… Θέλουμε και έχουμε ανάγκη να δούμε τον Γιώργο Παπανδρέου να βγαίνει στο βήμα με περισσότερη σιγουριά. Να μιλά με πιο αισιόδοξο τόνο. Να έχει περισσότερη αυτοπεποίθηση, ακόμα και αν δεν πιστεύει 100% αυτά που λέει. Σε αυτές τις εξαιρετικά δύσκολες μέρες που περνά η Ελλάδα, οι πολίτες έχουν ανάγκη να ακούσουν κάτι θετικό. Να δουν τον αρχηγό της χώρας να αποκτά περισσότερη πυγμή. Περισσότερο τσαμπουκά. Να διεκδικεί και να γκρινιάζει στους «ξένους». Σε αυτές τις δύσκολες μέρες, έχουμε ανάγκη να ακούσουμε ότι υπάρχει φως στο τούνελ, ακόμα και αν δεν είναι εκτυφλωτικό.

Και τέλος, έχουμε ανάγκη να δούμε έμπρακτα ότι θα ληφθούν αποφάσεις για την τόνωση της οικονομίας, της ανάπτυξης και των επενδύσεων. Όχι δικαιολογίες για ευθύνες που επιρρίπτονται σε παλιές κυβερνήσεις και το ΔΝΤ. Το θέμα είναι τι γίνεται τώρα. Τώρα που ανοίγει μια επιχείρηση και κλείνουν δέκα. Τώρα που μας έχουν γονατίσει οι φόροι. Τώρα που η αγορά αργοπεθαίνει. Ο χειμώνας προβλέπεται ιδιαίτερα βαρύς και ασήκωτος δυστυχώς για τους περισσότερους από εμάς και έχουμε την ανάγκη να ακούσουμε κάτι θετικό.