Οι διαπραγματεύσεις ΗΠΑ - Ιράν για το ουράνιο

Την προηγούμενη βδομάδα η κυβέρνηση του Ιράν απέρριψε την πρόταση Obama για το ουράνιο. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι έληξαν και οι διαπραγματεύσεις με την Τεχεράνη. Ήταν όμως σίγουρα ένα βήμα πίσω για τους διπλωμάτες που προσπαθούν να επιλύσουν το Ιρανικό ζήτημα για τα πυρηνικά όπλα και αδιαμφισβήτητα προκαλεί ανησυχίες για το αν το καθεστώς αυτό δύναται να έρθει σε συμβιβασμό με τον υπόλοιπο κόσμο.

Ας δούμε λοιπόν τι έγινε. Τον προηγούμενο μήνα στη Γενεύη, οι ΗΠΑ αλλά και άλλες μεγάλες δυνάμεις (συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας και της Κίνας) πρότειναν κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως δίκαιη ανταλλαγή. Το Ιράν θα έστελνε στη Ρωσία χαμηλής περικτικότητας ουράνιο (υλικό που χρησιμοποιείται για την κατασκευή βομβών) και θα λάμβανε επεξεργασμένο ουράνιο, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή ιατρικών αντιδραστήρων. 

Βέβαια, αυτή η συμφωνία δεν θα έλυνε το πρόβλημα. Ήταν μάλλον μια προσπάθεια του δυτικού κόσμου να κερδίσει χρόνο. Αν το Ιράν όντως έστελνε το ουράνιο, τότε δε θα μπορούσε να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα για περίπου ένα χρόνο, κατά τη διάρκεια του οποίου οι διαπραγματεύσεις θα συνεχίζονταν χωρίς τον άμεσο κίνδυνο στρατιωτικής αντίδρασης από το Ισραήλ. Η πρόταση ήταν ουσιαστικά ένα τεστ για το Ιράν. Για το αν δηλαδή έχει τη διάθεση και την ικανότητα να διαπραγματευτεί. Το Ισλαμικό καθεστώς απέτυχε όμως στο τεστ αυτό.

Προς το παρόν, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί της κρατούν την πόρτα των διαπραγματεύσεων ανοιχτή. Η κυβέρνηση Obama εξακολουθεί να ελπίζει ότι η Ρωσία, η Γαλλία και οι άλλες χώρες θα καταφέρουν να αλλάξουν τη γνώμη των Ιρανών, αλλά η συμπεριφορά των τελευταίων κατά τη διάρκεια των συζητήσεων δεν αφήνει και πολλά ελπιδοφόρα περιθώρια. Αρχικά, οι Ιρανοί διαπραγματευτές, που ορίστηκαν από τον Πρόεδρο Mahmoud Ahmadinejad, έδειξαν θετικοί στην προοπτική της ανταλλαγής. Όταν όμως η ιδέα μεταφέρθηκε στην Τεχεράνη, έγινε καυτή πατάτα μεταξύ σκληροπυρηνικών και μη. Οι σκληροπυρηνικοί κατηγόρησαν τον Ahmadinejad για υποχωρητική πολιτική –ο εκπρόσωπος της Βουλής είπε ότι η Δύση προσπαθεί να κλέψει το Ιράν. Ακόμα και μέλη της αντιπολίτευσης, με έντονο το εθνικιστικό συναίσθημα, ήταν αντίθετοι στην προοπτική. Άλλα μέλη της Βουλής όμως ήταν πιο θετικά σε αυτή την προσέγγιση. Ο Ray Takey, του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων, είπε ότι: «Αυτή τη στιγμή το Ιράν δεν έχει εξωτερική πολιτική. Το μόνο που ασκείται είναι πολιτική επί των εσωτερικών. Δεν είναι αμαρτία αυτό, ούτε υποκρισία. Είναι απλώς ανικανότητα.»

Αν ο Takey έχει δίκιο, οι διαπραγματεύσεις ήταν καταδικασμένες εν τη γενέσει τους, κάτι που υποστήριζαν εξ αρχής ορισμένα μέλη της κυβέρνησης Obama. Βέβαια, οι συζητήσεις πάντα αξίζουν τον κόπο, αλλά ο στόχος ήταν έμμεσος. Να πείσουν την Γερμανία, τη Ρωσία και την Κίνα να υιοθετήσουν σκληρά μέτρα, απέναντι στο Ιράν.

Τι γίνεται τώρα? Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι δίνουν στο Ιράν μια δεύτερη ευκαιρία. Αλλά με περιορισμένο deadline. Με άλλα λόγια το πυρηνικό ρολόι εξακολουθεί να χτυπά. Αν το Ιράν κρατήσει το ουράνιο, ξένοι εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι υπάρχει η δυνατότητα κατασκευής πυρηνικού όπλου σε περίπου 18 μήνες. Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι η Τεχεράνη κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά σίγουρα δεν έχει πείσει και τον κόσμο ότι ΔΕΝ πρόκειται να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση.

Οπότε η κυβέρνηση Obama προσπαθεί τώρα ακόμα πιο εντατικά να εντάξει στην προσπάθεια και όλον τον υπόλοιπο κόσμο, ώστε να επιβληθούν μαζικές κυρώσεις στο Ιράν. Αυτό όμως δεν θα είναι και πολύ εύκολο, καθώς η Κίνα, η Ρωσία και η Γερμανία έχουν συνάψει σημαντικές εμπορικές σχέσεις με την Τεχεράνη. Από την άλλη, οι οποιεσδήποτε κυρώσεις δεν πρόκειται να αλλάξουν την συμπεριφορά του καθεστώτος του Ιράν. Μπορούν όμως να έχουν κάποια επίδραση, ειδικά αν συνδυαστούν με ένα τρίτο βήμα: μια πιο ανοιχτή και επίμονη προσπάθεια για την προάσπιση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα.

Τους τελευταίους δύο μήνες, οι Ιρανοί δημοκράτες βλέπουν με καχυποψία την αμερικανική πρόταση. Μήπως ΗΠΑ και σύμμαχοι τους πουλήσουν μετά την ανταλλαγή? Μήπως οι ΗΠΑ δε δίνουν ουσιαστικά δεκάρα για τη δημοκρατία, αλλά το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το ουράνιο? Οι Ιρανοί φοβούνται ότι θα επαναληφθεί μια ιστορία παρόμοια με εκείνη της Λιβύης. Ότι αν οι ΗΠΑ επιτύχουν τη συμφωνία ανταλλαγής, θα τους δοθεί και το δικαίωμα να επέμβουν στα εσωτερικά της χώρας.

Ο Αμερικανός διπλωμάτης, William J. Burns, έθιξε το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον Ιρανό ομόλογό του, Saeed Jalili, κατά τις συζητήσεις τους στη Γενεύη. Σύντομα και όχι ιδιαιτέρως αιχμηρά. Ο Obama ανέφερε την περίπτωση του Ιρανού φοιτητή Neda Agha-Soltan που βασανίστηκε από το καθεστώς, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στην τελετή των βραβείων Nobel. Μήπως ήρθε η ώρα να σταματήσει αυτός ο χειρισμός «με το γάντι»? Δεν υπάρχει λόγος να λαμβάνει χώρα και δεν είναι και αποτελεσματικός. Οι Ιρανοί θέλουν να ακούσουν από την Washington ότι η τύχη τους δεν αποτελεί θέμα διαπραγμάτευσης και ότι οι ΗΠΑ –αλλά και οι σύμμαχοί της- βλέπουν την εσωτερική πολιτική εξέλιξη της χώρας ως κάτι εξίσου σημαντικό με το πυρηνικό της πρόγραμμα.