Κοινωνία vs. Οικονομία: Υπάρχει επιστροφή; (Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News 15/03/2010)

Με ενδιαφέρον διάβασα το χτεσινό άρθρο της Washington Post, που αφορούσε στη συνάντηση Παπανδρέου–Obama. Βέβαια, βρήκα λίγο υποτιμητικό το σχόλιο του αρθρογράφου «Κοιτάξτε καλά το πρόσωπο του Έλληνα πρωθυπουργού, γιατί έτσι μπορεί να είναι και ο Αμερικανός πρόεδρος σε 10 χρόνια», αλλά η αλήθεια είναι ότι τα έχουμε συνηθίσει αυτά τον τελευταίο καιρό. Αυτό που δε γνωρίζουν οι Αμερικανοί σχολιαστές είναι ότι ο Γιώργος Παπανδρέου διαθέτει ένα πραγματικά χαμηλό προφίλ, που ναι μεν στερείται της δυναμικής του πατέρα του, αλλά έχει μια έμφυτη ευγένεια και ένα ιδιαίτερο επικοινωνιακό χάρισμα. Σίγουρα ένας πολιτικός αρχηγός, ειδικά μιας μικρής χώρας, πρέπει να διαθέτει έναν πιο δυναμικό, ίσως και θρασύ, χαρακτήρα και φέρεσθαι. Κανείς δε μπορεί να ξεχάσει το περίφημο «Μολών Λαβέ» του Ανδρέα προς την Τουρκία εν έτει 1987, που έκανε την Ευρώπη να τρέχει. Αλλά από την άλλη, λόγω της δεινής θέσης στην οποία βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή, επιβάλλεται να επιλέγουμε πού πρέπει να δείχνουμε θρασείς και πού σεμνότεροι. Πάντως, σε όποια πολιτική παράταξη και να ανήκουμε, κανείς από εμάς δεν μπορεί να πει ότι ο Γιώργος δεν προσπαθεί. Όχι μόνο ο ίδιος, αλλά και σύσσωμο το υπουργικό του συμβούλιο. Και ως ευσυνείδητοι Έλληνες, κανείς από εμάς δεν μπορεί παρά να του εύχεται κάθε επιτυχία.

Κατ’ εμέ, παρόλα αυτά, το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι το βασικό που αντιμετωπίζει η χώρα αυτή τη στιγμή. Η οικονομία παγκοσμίως περνάει από διάφορες φάσεις και κάνει κύκλους. Άλλες φορές στο ζενίθ και άλλες στο ναδίρ. Σε κάποιες χώρες τα πράγματα είναι καλύτερα, εφόσον υπάρχει παραγωγή, εξαγωγές και ανάπτυξη, και σε άλλες χώρες σαφώς χειρότερα. Ειδικά στην Ελλάδα τα πράγματα αναπόφευκτα θα οδηγούνταν εδώ, καθώς από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 οι πολιτικοί (όλοι οι πολιτικοί) ασχολούνταν με το «βόλεμα» αναξιοπαθούντων και μη, το πορτοφόλι και την καρέκλα τους. Προδιαγεγραμμένη πορεία, δηλαδή.

Για μένα προσωπικά, το θέμα της κοινωνικής διάβρωσης (που δεν έχει απολύτως καμία σχέση με τη μετανάστευση) είναι πολύ πιο σημαντικό από το οικονομικό –που θα ανατραπεί αργά ή γρήγορα. Έχει αναρωτηθεί άραγε κανείς αν η κοινωνική διάβρωση ή αλλιώς εκφυλισμός έχει επιστροφή; Και αν ναι, ποιες κοινωνίες είναι εκείνες που την απέφυγαν και ποιες την αντιμετώπισαν επιτυχώς; Η Ελλάδα σίγουρα δεν είναι ανάμεσά τους πάντως, τουλάχιστον μέχρι στιγμής.

Η ιδέα του κοινωνικού εκφυλισμού είχε ιδιαίτερη σημασία στις τέχνες, τις επιστήμες και την πολιτική από το 1850 μέχρι και το 1950. Σύμφωνα, δε, με τη Θεωρία της Εξέλιξης του Δαρβίνου, η πορεία της ανθρωπότητας δεν είναι σταθερή και δεδομένη, αλλά μπορεί να αλλάξει και να οδηγηθεί σε ένα σκοτεινό και άγνωστο μέλλον. Συγκεκριμένα, η Θεωρία του Κοινωνικού Εκφυλισμού ζωγράφισε ένα ιδιαίτερα απαισιόδοξο κάδρο, μέσα στο οποίο το μέλλον του δυτικού πολιτισμού διαφαίνεται προβληματικό. Σύμφωνα επίσης με συναφείς θεωρίες του 18ου και 19ου αιώνα, ο εκφυλισμός της κοινωνίας φέρει τα ακόλουθα συμπτώματα: φτώχεια, εγκληματικότητα, αλκοολισμό, αμοραλισμό και πολιτική βία. Ανθρώπους που ξεφεύγουν από τις κοινωνικές νόρμες, επιδιώκοντας να καταργήσουν την έννοια του κράτους. Σας θυμίζει κάτι;

Δε χρειάζεται να γυρίσουμε πολύ πίσω το ρολόι του χρόνου και της ιστορίας. Όσοι έζησαν την μεταπολεμική Ελλάδα του ’50, αλλά και αργότερα του ’60 και του ’70, έχουν θετικά πράγματα να θυμούνται, παρά τις τεράστιες οικονομικές και πολιτικές δυσκολίες που προέκυψαν τόσο από τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, όσο και από τον Εμφύλιο. Η κοινωνία ήταν σαφώς πιο ευτυχισμένη, πιο απλή, με λιγότερες ανάγκες, λιγότερη εγκληματικότητα, πιο ανθρώπινη και φιλική. Για εκείνους από εμάς, που δεν είχαμε την τύχη να ζήσουμε εκείνη την εποχή, οι ταινίες, οι αφηγήσεις των μεγαλυτέρων και τα βιβλία, αναπαριστούν πιστά την εικόνα της χρονικής εκείνης περιόδου. Και ας μη ξεχνάμε ότι επρόκειτο για μια χρυσή εποχή της Ελλάδας όσον αφορά στις τέχνες και τα γράμματα. Σεφέρης και Ελύτης μεσουρανούσαν τις παραπάνω δεκαετίες, φέρνοντας στην Ελλάδα τα Νόμπελ Λογοτεχνίας (πρώτα ο ένας και αργότερα ο δεύτερος), ο Μάνος Χατζηδάκις έπαιρνε Όσκαρ για την μουσική επένδυση της ταινίας Ποτέ την Κυριακή, του Ζυλ Ντασέν. Το 1950 η Ελλάδα εισέρχεται στην περίοδο της αρχιτεκτονικής Ανασυγκρότησης, κατά τη διάρκεια της οποίας κατασκευάστηκαν εκπληκτικά έργα από Έλληνες αρχιτέκτονες, όπως τους Πικιώνη, Ζενέτο, Μυλωνά και πολλούς άλλους. Ζωγράφοι όπως ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Μόραλης και ο Τσαρούχης ξεχώρισαν με τα έργα τους, στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Αναφέρομαι φυσικά σε εξέχουσες προσωπικότητες, που γεννήθηκαν περίπου στις αρχές του περασμένου αιώνα και διέπρεψαν διεθνώς κατά την προαναφερθείσα περίοδο. Ξεχώρισαν με την ουσιαστική τους προσφορά στον πολιτισμό, ενώ τα έργα τους θαυμάζονται, διαβάζονται, μελετώνται και αναλύονται μέχρι σήμερα, αλλά και για πάντα. Αναφέρομαι σε μια κοινωνία που προσπαθούσε να ορθοποδήσει, αλλά που είχε την έμπνευση και τη δύναμη να αναδειχθεί.

Σήμερα, τι έχουμε να επιδείξουμε; Όχι ότι δεν υπάρχουν αξιόλογοι εκπρόσωποι σε κάποιους –αλλά ελάχιστους- τομείς. Όμως είναι πασίδηλον ότι έχει χαθεί η έμπνευση –σε κάθε επίπεδο. Χάθηκε η ανθρωπιά. Χάθηκε ο προσανατολισμός. Κάπου ανάμεσα στον πολιτικό αμοραλισμό, το βόλεμα, την εύκολη λύση, τον φθόνο για τον διπλανό που μπορεί να είναι καλύτερος απο εμάς, τη ματαιοδοξία και την παντελή έλλειψη συνειδησιακής και ηθικής τροχοπέδης, χάθηκε ό,τι όμορφο θα μπορούσε να είχε γεννηθεί. Οι γενιές των ανθρώπων που μας έκαναν πραγματικά περήφανους, αντικαταστάθηκαν από ανθρώπους που πολεμούν μόνο για το αύριο, που φοβούνται για το μέλλον, που δεν ασχολούνται παρά μόνο με τον ρηχό και ανούσιο κόσμο των celebrities, γιατί διατείνονται ότι αντιμετωπίζουν αρκετές δυσκολίες και δε θέλουν να προβληματιστούν περαιτέρω. Ανθρώπων που υποφέρουν από άλγη και ψυχολογικές ασθένειες, επειδή νιώθουν αβεβαιότητα για τα πάντα. Ανθρώπων που βιώνουν ένα απέραντο κενό, που δείχνει να μη γεμίζει με τίποτα.

Το παράδοξο είναι ότι πρόκειται για μια γενιά που δε γνώρισε πόλεμο, που δε γνώρισε ανέχεια, που δε γνώρισε ουσιαστική φτώχεια. Και όταν λέμε φτώχεια εννοούμε να μην υπάρχει φαγητό στο τραπέζι, όχι να μην υπάρχουν χρήματα για να πληρωθεί ο λογαριασμός του κινητού...

Κρίση, εγκληματικότητα (που αυξάνει ολοένα και περισσότερο), πορείες, βανδαλισμοί, έλλειψη ιδανικών, φόβος για το μέλλον. Κοινωνία σε κρίση. Υπάρχει επιστροφή; Ή βαδίζουμε σε μονόδρομο; Η εποχή που οι άνθρωποι χαμογελούσαν, αντί να παραμιλούν στο δρόμο, η εποχή που τα σπίτια έμεναν ξεκλείδωτα, η εποχή των ιδανικών, η εποχή του «εμείς» και όχι του «εγώ», η εποχή της αισιοδοξίας και της έμπνευσης πέρασαν άραγε ανεπιστρεπτί;