Στη δύση του χρόνου - Περασμένα ξεχασμένα?

Δημοσίευση στην εφημερίδα Greek News 21/12/2009

Δέκα ακόμα μέρες πριν το τέλος της πολυτάραχης φετινής χρονιάς. Πως θα βλέπουν άραγε οι ιστορικοί το 2009 σε δέκα, είκοσι, τριάντα χρόνια από σήμερα? Θα φαντάζει άραγε η ορκωμοσία του Obama ή το βιβλίο της Palin ως σημαντικά γεγονότα? Ο Rob Kirkpatrick υποστήριξε ότι το 1969 ήταν το έτος που άλλαξε τα πάντα, αφού με το βιβλίο του μας ταξίδεψε από το Chappaquiddick στο Woodstock και από την κοινωνική εξέγερση του Stonewall στην πρώτη αποστολή στο φεγγάρι. Ο Christian Caryl θεώρησε ότι το 1979 ήταν σημαντική χρονιά, έχοντας ως πρωταγωνίστρια την Margaret Thatcher, που ξεκίνησε την αναδόμηση της πολιτικής του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά και των παγκόσμιων οικονομικών. Στα αξιομνημόνευτα γεγονότα του 1989 ήταν βέβαια και η πτώση του Τοίχους του Βερολίνου, αλλά ο Michael Meyer στο βιβλίο του «Η χρονιά που άλλαξε τον κόσμο» υποστηρίζει πως ήταν μεν μια σημαντική χρονιά, αλλά όχι για τους προφανείς λόγους. Ήταν σημαντική η χρονιά γιατί ο κόσμος διεξήγαγε τα λάθος συμπεράσματα. Το 1999 πάλι ήταν μια χρονιά που πέρασε στα αζήτητα, ως έτος αδιάφορο, χωρίς αξιοπρόσεχτα γεγονότα, που να άλλαξαν τον ρου της ιστορίας.

Κατά το 2009 τα είδαμε όλα σχεδόν. Κρίση, φόρους, ΑΕΠ σε κατάσταση υστερίας, εκλογές, συνόδους κορυφής για το κλίμα, φωτιές, σεισμούς, το Ιράν και το Αφγανιστάν σε κέφια, δολοφονίες τραγουδιστών, πανδημίες. Το 2009 είχε πολλά…αλλά μελλοντικά πως θα φαντάζει άραγε? Ως σημαντική χρονιά ή ως μια συλλογή από 365 μέρες, όπου έλαβαν χώρα η μια καταστροφή μετά την άλλη? Η ανασκόπηση του χρόνου –σαν έννοια, αλλά και ημερολογιακά- γέννησε ένα λογοτεχνικό είδος –από δημοσιογράφους και κυρίως ιστορικούς-, που φορέθηκε πολύ. Το «1776» του David McCullough, το «Paris 1919» της Margaret MacMillan, το «1959: Το έτος που άλλαξε τα πάντα» του Kaplan κ.ά. Σύμπτωση ή όχι, ότι τα περισσότερα βιβλία-ανασκοπήσεις γράφονται την τελευταία χρονιά πριν το τέλος κάθε δεκαετίας? 2009, 1959, 1969, 1979, 1989… Το σίγουρο είναι ότι όλα αυτά τα έργα –άλλες φορές με εκ βάθους αναλύσεις, άλλες φορές περισσότερο ως ευχάριστα αναγνώσματα του Σαββατοκύριακου- μας βοηθούν να δούμε τι μετρά περισσότερο, στα μάτια των μελλοντικών ιστορικών, δημοσιογράφων και κριτικών. Η πολιτική, η οικονομία, τα παγκόσμια πολιτιστικά γεγονότα, οι φυσικές καταστροφές, οι πόλεμοι, οι κοινωνικές εξεγέρσεις, η τρομοκρατία? Πως οι μελλοντικοί ιστορικοί θα δουν το 2009? Πως θα το αναλύσουν, συνδέσουν, κατανοήσουν και ερμηνεύσουν?

Στο καλοκαιρινό τεύχος του Intelligent Life (που εκδίδεται από τον Economist) διαβάσαμε τις προβλέψεις διαφόρων συγγραφέων και δημοσιογράφων για τα σημαντικά γεγονότα που ίσως σημαδέψουν περισσότερο αυτή τη χρονιά, αλλά και τα πρόσωπα που ενδεχομένως ξεχώρισαν στα μάτια τους. Το 2009 είχε σημαντικές αναφορές. Δεν ήταν μόνο η ορκωμοσία του πρώτου μαύρου προέδρου για τις ΗΠΑ ή η συνέχεια της οικονομικής κρίσης. Πιο μεγάλη εντύπωση για τον δυνητικό αντίκτυπό της έκανε η σύνοδος κορυφής της Κοπεγχάγης για το κλίμα. Όχι μόνο για αυτή καθεαυτή ανάληψη της πρωτοβουλίας, αλλά και για τη μελλοντική της κατάληξη. Ποια θα είναι η δράση? Θα εφαρμοστεί? Θα έχει αποτέλεσμα? Είναι λίγο περίεργο. Η ιστορία να αλλάζει ή να ερμηνεύεται πριν καν συμβεί…

Το ίδιο μπορεί να συμβεί και για κάθε μεγάλο γεγονός που έλαβε χώρα αυτή τη χρονιά. Αν η οικονομική κρίση συνεχιστεί, τότε το 2009 ίσως να μείνει στη μνήμη λόγω του πρόσφατα εκδοθέντος βιβλίου της Palin: το τουρ του βιβλίου που άλλαξε την Αμερική ή το μυθιστορηματάκι που προέβαλε το αμερικανικό ΑΕΠ ως κυρία στα πρόθυρα νευρικής αποσύνθεσης? Και οι δύο ιστορίες αληθινές είναι και αυθεντικές.

Αν η προεδρία του Obama επιφέρει φυλετική αρμονία, τότε η ομιλία του στην Φιλαδέλφεια τον Μάρτιο του 2008 ήταν η αρχή των πάντων. Αν όχι, θα φανεί ότι ανέλαβε περισσότερα από όσα μπορούσε πραγματικά να πραγματοποιήσει. Αν το Αφγανιστάν συνετιστεί, τότε η στρατηγική του Λευκού Οίκου θα φανεί ως αποτελεσματική. Αν το Ιράκ έρθει αντιμέτωπο με περισσότερη βία και χάος, τότε η έμφαση που έδωσε ο Obama σε αυτόν τον αναγκαστικό πόλεμο, θα αποδειχτεί ως η μεγαλύτερη τραγική ειρωνεία της ιστορίας. Αν η οικονομία ξεφύγει της δεύτερης βουτιάς στα άπατα, ίσως αυτή η χρονιά καθορίσει τη σχέση κυβέρνησης και επιχειρηματικότητας. Αν σκάσει μια ακόμα φούσκα, τότε όλα τα δήθεν μέτρα τόνωσης της οικονομίας, θα αποδειχτούν κούφια.

Για την Ελλάδα τα πράγματα ήταν μια από τα ίδια. Πολιτικά σκάνδαλα, οικονομία σε ελεύθερη πτώση, κλείσιμο επιχειρήσεων, ανεργία στα ύψη, κουρασμένοι πρωθυπουργοί και εκλογές, φωτιές, πράσινες υποσχέσεις, απεργίες. Κόσμος απογοητευμένος, χωρίς πολλές φορές ελπίδα για το μέλλον. Στην Ελλάδα έχουμε καταντήσει να ζούμε μέρα για τη μέρα. Όχι για το τι μπορεί δυνητικά να συμβεί ή το τι μπορούμε να κάνουμε μετά από μερικούς μήνες, αλλά για το πώς θα βγάλουμε τη μέρα. Κανένα σχέδιο, καμία προοπτική, κανένα όνειρο. Σαν να είμαστε κομπάρσοι ενός θιάσου χωρίς έργο. Το μόνο που φαίνεται να βγάζει από την ανία μια μεγάλη μερίδα του κόσμου είναι κάποια πρόσωπα της επικαιρότητας, που θαμπώνουν το γυαλί της τηλεόρασης. Και όχι απαραίτητα με την καλή έννοια...

Η ευχάριστη έκπληξη έρχεται από αλλού όμως. Ο κόσμος του βιβλίου αντιστέκεται με πείσμα στην κρίση. The Athens Review of Books, Book Press, Book Voice και ένα σωρό άλλοι οδηγοί free press και μη, ξεφυτρώνουν υπενθυμίζοντάς μας πως το βιβλίο ζει και θα ζει πάντα. Μελέτες έχουν δείξει ότι σε περιόδους κρίσεων, οι άνθρωποι στρέφονται στην εκπαίδευση και τη διανόηση. Ίσως γιατί εκεί κρύβεται κάποια ελπίδα. Η ελπίδα ότι το μυαλό μπορεί να ανοιχτεί, να ονειρευτεί και να δει πιο πέρα –κάπου, που δεν υπάρχουν όρια-, ακόμα και όταν τα πράγματα δεν είναι ιδανικά ή έστω καλά.

Μπορεί το 2009 να μην ήταν 1776 ή 1989, αλλά τουλάχιστον φαίνεται ότι είχε κάποια παγκόσμια δυναμική. Ίσως το σημαντικό γεγονός να μην έλαβε χώρα ακόμα, αλλά να γεννήθηκε αυτή τη χρονιά και να βγάλει καρπούς την επόμενη. Το ερώτημα είναι: Μας έχει μείνει υπομονή και ελπίδα, για να δούμε τους καρπούς?