Το άγχος στον εργασιακό χώρο (δημοσίευση στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ)

Πως ορίζεται το άγχος?

Το άγχος, που συσχετίζεται με τον εργασιακό χώρο, περικλύει όλες εκείνες τις επιβλαβείς σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις του οργανισμού, που λαμβάνουν χώρα όταν οι απαιτήσεις τις δουλειάς δεν συνάδουν με τις δεξιότητες και τις ανάγκες του εργαζόμενου. Σε κατάσταση άγχους, το σώμα αντιδρά σαν να βρίσκεται σε κίνδυνο. Οι ορμόνες κάνουν την καρδιά να χτυπά πιο γρήγορα, έχουμε ενοχλήσεις στο στομάχι και συχνούς πονοκεφάλους. Σε χαμηλά επίπεδα, το άγχος μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο. Μπορεί, δηλαδή, σε ορισμένες καταστάσεις να μας δώσει την ώθηση να γίνουμε πιο αποτελεσματικοί και παραγωγικοί. Όταν όμως συμβαίνει συχνά και διαρκεί πολύ, μπορεί να οδηγήσει την ψυχολογική αλλά και σωματική μας υγεία σε κακή κατάσταση.

Συχνά, η έννοια του άγχους εκλαμβάνεται λαθεμένα και ως πρόκληση. Όμως οι δύο αυτές έννοιες είναι παντελώς διαφορετικές. Η πρόκληση, με άλλα λόγια το κίνητρο, μας δίνει ψυχολογική και σωματική ενέργεια και μας ωθεί στη διάθεση για απόκτηση νέων δεξιοτήτων αλλά και σε καλύτερη απόδοση στη δουλειά. Όταν επιτυγχάνεται αυτό, νιώθουμε ήρεμοι και ικανοποιημένοι. Αυτό σημαίνει ότι η πρόκληση/κίνητρο αποτελεί βασικό συστατικό της υγειούς και παραγωγικής εργασίας.

Όμως ο καθένας βιώνει διαφορετικά αυτήν την κατάσταση. Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να συνειδητοποίησουν, μέσα από αυτή τη διαδικασία, ότι δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της δουλειάς και τις προσδοκίες των προϊσταμένων τους. Αυτό τους οδηγεί σε εξάντληση, απογοήτευση και, στην χειρότερη περίπτωση, σε κατάθλιψη.

Το 1960, ένας υπάλληλος που εργαζόταν στη γραμμή παραγωγής μιας αυτοκινητοβιομηχανίας στην πολιτεία του Μίσιγκαν, έκανε μήνυση στην επιχείρηση για ψυχική οδύνη. Ο φόρτος εργασίας ήταν τόσο μεγάλος και ο υπάλληλος, για να μην καθυστερεί την παραγωγή, αναγκαζόταν να συναρμολογεί ταυτόχρονα διάφορα μέρη της μηχανής του αυτοκινήτου, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να μην τοποθετεί σωστά τα ανταλλακτικά. Το αποτέλεσμα ήταν ότι υφίστατο καθημερινές παρατηρήσεις από τον προϊστάμενό του, κάτι που εντέλει τον οδήγησε σε ψυχικό κλονισμό. Το δικαστήριο έκρινε υπέρ του και ο υπάλληλος πήρε την αποζημίωση!

Στοιχεία αναφέρουν ότι, μέχρι το 2000, στις ΗΠΑ εκατοντάδες παρόμοιες μηνύσεις και απαιτήσεις αποζημίωσης κρίθηκαν υπέρ των εναγομένων.

Ποια είναι τα συμπτώματα του άγχους?

Όπως αναφέρθηκε ήδη, το άγχος στον εργασιακό χώρο επιφέρει διάφορα σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα. Τα σωματικά προβλήματα που προκαλούνται περιλαμβάνουν τα παρακάτω:

 Πονοκέφαλο

 Διαταραχές στον ύπνο

 Ταχυκαρδία

 Εφίδρωση

 Πιασμένοι μύες

 Ενοχλήσεις στο στομάχι

Το άγχος όμως επηρεάζει ταυτόχρονα και τη συμπεριφορά, τη σκέψη και τη διάθεση, προκαλώντας:

 Διαρκή εξάντληση

 Δυσκολία στη συγκέντρωση

 Ανησυχία ακόμα και για ασήμαντα θέματα

 Απαισιοδοξία

 Έλλειψη ανοχής

 Θυμό

 Χαμηλό ηθικό

 Μη ομαλές φιλικές και συγγενικές σχέσεις

Παρόλο που τα παραπάνω συμπτώματα είναι εύκολα αναγνωρίσιμα, το άγχος στο περιβάλλον εργασίας μπορεί να επιδεινώσει την υγεία ή ακόμα και να οδηγήσει σε χρόνιες παθήσεις όπως: καρδιαγγειακά προβλήματα, μυοσκελετικές δυσλειτουργίες, ψυχολογικές διαταραχές, δερματικά προβλήματα, πρόβλημα στους πνεύμονες, ακόμα και δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Τι προκαλεί άγχος στον εργασιακό χώρο?

Κάποιοι τύποι εργασίας προκαλούν άγχος εξ’ορισμού: αν είναι σωματικά επικίνδυνοι (όπως παραδείγματος χάριν, η δουλειά του πυροσβέστη), αν συσχετίζονται με θέματα ζωής και θανάτου (όπως π.χ. η ιατρική) ή αν απαιτούν ιδιαίτερο ψυχικό σθένος και υπομονή (όπως π.χ. η δουλειά ενός κοινωνικού λειτουργού ή ενός καθηγητή). Παρόλα αυτά, ακόμα και η πιο απλοϊκή φαινομενικά εργασία μπορεί να είναι ψυχοφθόρα. Το επόμενο διάγραμμα καταδεικνύει τους σημαντικότερους λόγους που οδηγούν στο άγχος του εργασιακού χώρου:

Ειδικοί εργασιακοί παράγοντες Υπερβολικός φόρτος εργασίας

Ανούσια καθήκοντα

Πολλές ώρες εργασίας σε συνδυασμό με χαμηλό μισθό

Σπάνια διαλείμματα

Παράλογες απαιτήσεις από τους ανώτερους

Εξωτερικό περιβάλλον Θόρυβος και πολυκοσμία

Κακός εξαερισμός

Εργονομικά προβλήματα

Κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια (όπως χειρισμός βαρέως εξοπλισμού, χρήση τοξικών και χημικών κ.λπ.)

Οργανωσιακές πρακτικές Μη καθορισμένες υπευθυνότητες

Μη ξεκάθαρες εργασιακές απαιτήσεις

Περισσότεροι από ένας προϊστάμενοι

Έλλειψη αυτονομίας αλλά και συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων

Αναποτελεσματική επικοινωνιακή πολιτική

Έλλειψη πολιτικής για την προστασία της οικογένειας

Αλλαγές στο περιβάλλον εργασίας Φόβος απόλυσης

Συχνές αλλαγές προσωπικού

Ανεπαρκής ενημέρωση επί τεχνολογικών εξελίξεων

Μικρά περιθώρια προαγωγής και προσωπικής ανέλιξης

Διαπροσωπικές σχέσεις
Απόμακροι και μη επικοινωνιακοί προϊστάμενοι

Κακή απόδοση υφιστάμενων

Πολιτική γραφείου και ανταγωνισμός

Εκφοβισμός και παρενόχληση

Παρατεταμένες χρονικές περίοδοι μακρυά από την οικογένεια

Το άγχος έχει φύλο?

Σύμφωνα με έρευνες της Αμερικανικής Εταιρίας για την Υγεία και την Ασφάλεια, οι γυναίκες υποφέρουν πιο έντονα από άγχος, σε σύγκριση με τους άντρες, και ταλαιπωρούνται συχνότερα από ψυχολογικές διαταραχές, εξάντληση αλλά και επιθυμία να παραιτηθούν από την εργασία τους. Υπάρχουν βέβαια σοβαροί λόγοι που επεξηγούν το γεγονός αυτό. Οι γυναίκες έχουν συνήθως χαμηλότερο μισθό από ότι οι άντρες, ακόμα και αν διαθέτουν καλύτερα ακαδημαϊκά προσόντα. Επιπροσθέτως, πολλές επιχειρήσεις δεν εφαρμόζουν πολιτικές προστασίας της οικογένειας. Ανύπαντρες μητέρες, αλλά και χαμηλόμισθες απόφοιτες ανώτατης εκπαίδευσης είναι τα πιο συχνά «θύματα» εξάντλησης.

Εκτός από τις οικογενειακές υποχρεώσεις, υπάρχουν ταυτόχρονα και άλλοι παράγοντες που καθιστούν τις γυναίκες πιο επιρρεπείς στο άγχος:

• Μικρή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Αυτό συμβαίνει γιατί στην πλειοψηφία τους οι γυναίκες δεν κατέχουν υψηλόβαθμες θέσεις.

• Το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών κατέχει μη-σταθερές ή και εποχικές θέσεις εργασίας.

• Οι γυναίκες συνήθως απασχολούνται σε τομείς που συνδέονται εξ’ορισμού με το άγχος, όπως, νοσηλεύτριες, δασκάλες, κοινωνικές λειτουργοί κ.λπ.

• Οι γυναίκες που κατέχουν υψηλότερα ιεραρχικά πόστα, αντιμετωπίζονται με προκατάληψη. Αυτό τις οδηγεί στο να πασχίζουν να αποδείξουν την αξία τους, κάτι που είναι εξαντλητικό.

Με αριθμούς*

Το άγχος στο χώρο εργασίας δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις μόνο στον εργαζόμενο αλλά και στην επιχείρηση. Οι ημέρες απουσίας από την εργασία πολλαπλασιάζονται, τα ιατρικά κόστη αυξάνονται, η αλλαγή προσωπικού είναι συχνή –οδηγώντας σε επιπρόσθετα έξοδα ανεύρεσης και εκπαίδευσης νέων υπαλλήλων-, ενώ έρευνες κατέδειξαν ότι το άγχος οδηγεί και σε μείωση της παραγωγικότητας και της αποτελεσματικότητας.

Το 1996, ο Διεθνής Οργανισμός Υγείας ονόμασε το άγχος «παγκόσμια επιδημία».

 Σήμερα υπολογίζεται ότι οι επιπτώσεις του –με τη μορφή κακής απόδοσης, απουσίας από την εργασία, προβλημάτων υγείας των εργαζομένων και ατυχήματα- «κοστίζουν» περίπου 300 δισεκατομμύρια δολλάρια τον χρόνο σε αμερικάνικες εταιρίες.

 Στη Μεγάλη Βρεττανία, στατιστικές έρευνες έδειξαν ότι χάνονται περισσότερες από 40 εκατομμύρια εργάσιμες μέρες κάθε χρόνο εξαιτίας διαταραχών που σχετίζονται με το άγχος.

 Στην Αυστραλία, ο Υπουργός Εργασίας δήλωσε ότι οι επιπτώσεις του άγχους στον εργασιακό χώρο, κόστισαν το 1994 στη χώρα περίπου 30 εκατομμύρια δολλάρια.

 Στις ΗΠΑ, χάνονται περίπου 225 εκατομμύρια εργάσιμες μέρες κάθε χρόνο, εξαιτίας διαταραχών άγχους.

 Το 2000, οι έντονες αλλαγές στο εργατικό δυναμικό, οδήγησαν την ανεργία στο 10%, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με αποτέλεσμα να αυξηθούν δραματικά τα επίπεδα άγχους. Πιο συγκεκριμένα, περισσότεροι απο 70 εκατομμύρια εργαζόμενοι στην Ε.Ε. δήλωσαν πως δεν άντεχαν την πίεση της δουλειάς σε τόσο γοργούς ρυθμούς και τα αυστηρά deadlines.

*Research on work-related stress – European Agency for Safety and Health at Work (2002)

Ποια επαγγέλματα συνδέονται με τα υψηλότερα επίπεδα άγχους?

Ο κάτωθι πίνακας παρουσιάζει ποια επαγγέλματα παρουσιάζουν δείκτη άγχους μεγαλύτερο από 6, σε κλίμακα από 0-10, όπως συντάχθηκε και αναλύθηκε από το Ινστιτούτο Έρευνας και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου του Manchester.

Επαγγέλματα με υψηλό δείκτη άγχους

Επάγγελμα Κλίμακα

Μεταλλωρύχος 8,3

Αστυνομικός 7.7

Σωφρονιστικός υπάλληλος 7.5

Οικοδόμος 7.5

Πιλότος 7.5

Δημοσιογράφος 7.5

Στέλεχος Διαφήμισης 7.3

Οδοντίατρος 7.3

Ηθοποιός 7.2

Γιατρός 6.8

Εκφωνητής 6.8

Νοσοκόμα 6.5

Υπάλληλος τηλεοπτικών παραγωγών 6.5

Προσωπικό ασθενοφόρων 6.3

Μουσικός 6.3

Πυροσβέστης 6.3

Δάσκαλος 6.2

Κοινωνικός Λειτουργός 6.0

Υπεύθυνος Προσωπικού 6.0

Source: Conditions of work digest: Preventing stress at work

Τι μπορεί να κάνει η επιχείρηση για να μειώσει το άγχος των εργαζομένων?

Όπως ήδη αναφέρθηκε διεξοδικά, το άγχος «κοστίζει» στον εργοδότη και την επιχείρηση. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι η πολιτική διαχείρισης και μείωσης του άγχους των εργαζομένων πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για μια επιχείρηση. Δύο είναι οι μέθοδοι που μπορούν να εφαρμοστούν:

1. Ειδικά προγράμματα εκπαίδευσης διαχείρισης άγχους για τους εργαζόμενους.

2. Οργανωσιακές αλλαγές που θα βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας.

Διαχείριση άγχους: Αυτή τη στιγμή, περίπου οι μισές από τις μεγαλύτερες αμερικανικές επιχειρήσεις εφαρμόζουν εκπαιδευτικά προγράμματα διαχείρισης άγχους στους υπαλλήλους τους. Τα προγράμματα αυτά είναι ειδικά σχεδιασμένα, για να βοηθήσουν τους υπαλλήλους να ξεπεράσουν τα προσωπικά προβλήματα που ενδεχομένως να επηρρεάζουν την απόδοσή τους στην εργασία. Οι υπηρεσίες που παρέχονται περιλαμβάνουν: ψυχολογική υποστήριξη, ψυχομετρικά τεστ, ειδικά σεμινάρια, καθώς και νομική και οικονομική στήριξη.

Οργανωσιακές αλλαγές: Δυστυχώς, τα παραπάνω προγράμματα φαίνεται να έχουν επιφανειακή και βραχυπρόθεσμη επίδραση στους εργαζόμενους. Αντίθετα, βαθύτερη βελτίωση μπορούν να επιφέρουν συγκεκριμένες οργανωσιακές αλλαγές στην επιχείρηση, όπως η συμμετοχή των υπαλλήλων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η εφαρμογή πολιτικών που υπολογίζουν τον εργαζόμενο και η επίτευξη φιλικής και αποτελεσματικής επικοινωνίας μεταξύ εργαζόμενων και προϊστάμενων.

Παρακάτω παρατίθενται οι παράμετροι της πολιτικής διαχείρισης άγχους που μπορεί να εφαρμόσει μια επιχείρηση:

Βελτίωση επικοινωνίας

 Πλήρης ενημέρωση των εργαζόμενων, έτσι ώστε να μειώνεται το αίσθημα αβεβαιότητας.

 Ξεκάθαροι ρόλοι και ανάθεση συγκεκριμένων καθηκόντων.

 Φιλική και αποτελεσματική επικοινωνία.

Παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στους εργαζόμενους

 Ευκαιρία στον εργαζόμενο να συμμετέχει στις αποφάσεις που επηρεάζουν τη δουλειά του.

 Ενημέρωση για τις ώρες και τους κανόνες εργασίας.

 Κατάλληλη κατανομή εργασίας, που να συμβαδίζει με τις δεξιότητες του κάθε εργαζόμενου.

Δημιουργία φιλικού και κοινωνικού κλίματος

 Ευκαιρίες για κοινωνική διάδραση μεταξύ των υπαλλήλων.

 Μηδενική ανοχή στην παρενόχληση.

Κίνητρα και απολαβές

 Επιβράβευση της καλής εργασίας, τόσο προφορικά όσο και εταιρικά.

 Ευκαιρία επαγγελματικής ανέλιξης.

 Προώθηση πολιτικής που να δίνει την ευκαιρία στον εργαζόμενο να ελέγχει καλύτερα τη δουλειά του.

Πως μπορεί ο εργαζόμενος να αντιμετωπίσει το άγχος?

Παρόλο που οι οργανωσιακές αλλαγές, για τη διαχείριση άγχους, προέρχονται από τη διοίκηση μιας επιχείρησης, υπάρχουν πολλά που μπορούν να κάνουν και οι εργαζόμενοι, είτε ατομικά είτε συλλογικά.

 Απαιτήστε ξεκάθαρη περιγραφή καθηκόντων. Αυτό θα καταστήσει ξεκάθαρες τις απαιτήσεις, τόσο τις δικές σας όσο και των προϊσταμένων σας.

 Αλλάξτε πόστο. Αν θεωρείτε πως το πόστο που κατέχετε σας προκαλεί ιδιαίτερο άγχος, ζητήστε μετάθεση, αν αυτό είναι εφικτό.

 Μην είστε τελειομανείς. Καμία κατάσταση, κανένα project και καμία απόφαση δεν είναι ποτέ τέλεια. Θέστε πραγματοποιήσιμους στόχους και κάντε ό,τι καλύτερο μπορείτε.

 Οργανώστε το ημερολόγιο καθηκόντων της ημέρας. Αν ξέρετε τι έχετε να κάνετε, υπολογίζετε τον χρόνο σας καλύτερα και αυτό σας καθιστά σίγουρα πιο αποτελεσματικούς και παραγωγικούς.

 Αποφύγετε τις αρνητικές σκέψεις. Οι αρνητικές σκέψεις προκαλούν εξάντληση και μας οδηγούν συνήθως σε αδιαφορία.

 Αν νιώθετε ότι το άγχος συσσωρεύεται, κάντε ένα διάλειμμα. Κάντε μια βόλτα ή ακόμα ακούστε την αγαπημένη σας μουσική. Θα διαπιστώσετε ότι τα παραπάνω θα επιδράσουν θετικά στον ψυχισμό σας.

 Συζητήστε. Η εξωτερίκευση της σκέψης και της ανησυχίας μας με κάποιον κοντινό μας άνθρωπο, μπορεί να μας απελευθερώσει.

 Προσπαθείστε να αποκτήσετε συμμάχους στη δουλειά. Είναι ανακουφιστικό να γνωρίζετε πως υπάρχουν 2-3 άνθρωποι που μπορούν να σας βοηθήσουν.

 Αποφύγετε τις διαπροσωπικές συγκρούσεις. Μην κουτσομπολεύετε, μην μοιράζεστε τις θρησκευτικές και πολιτικές σας πεποιθήσεις και διατηρήστε ένα σχετικά χαμηλό προφίλ.

Εφόσον το άγχος είναι δυστυχώς πλέον συνώνυμο της εργασίας, τουλάχιστον οι παραπάνω τρόποι μπορούν να σας βοηθήσουν να το διαχειριστείτε καλύτερα.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

• Managing Workplace Stress: A Best Practice Blueprint (CBI Fast Track) by Stephen Williams and Lesley Cooper (Paperback - April 17, 2002)
• Managing Workplace Stress and Conflict Amid Change by Bahaudin Mujtaba and Timothy McCartney (Paperback - Jun 26, 2006)

• How To Reduce Workplace Conflict and Stress (Volume 1 of 2 ) (EasyRead Super Large 24pt Edition): How Leaders and Their Employees Can Protect Their Sanity and Productivity From Tension and Turf Wars by Anna Maravelas (Paperback - Oct 21, 2008)

• Surviving Stress at Work: Understand It, Overcome It by Melanie King (Paperback - Jul 6, 2006)

• Performance Under Pressure: Managing Stress in the Workplace (Manager's Pocket Guide Series) by Heidi Wenk Somaz and Bruce Tulgan (Paperback - Jan 2003)

• Stress Management: A Comprehensive Guide to Wellness by Edward A. Charlesworth and Ronald G. Nathan (Paperback - Dec 28, 2004)

• Comprehensive Stress Management by Jerrold Greenberg (Paperback - Oct 9, 2008)

• Getting Things Done: The Art of Stress-Free Productivity by David Allen (Paperback - Dec 31, 2002)

• Controlling Stress in the Workplace: How You Handle What Happens by Rex P. Gatto (Paperback - April 1, 1993)
• Principles and Practice of Stress Management, Third Edition by David H. Barlow, Paul M. Lehrer, Robert L. Woolfolk, and Wesley E. Sime (Paperback - Sep 30, 2008)

• Stress Reduction for Busy People: Finding Peace in an Anxious World by Dawn Groves (Paperback - Jan 21, 2004)

• Managing the Risks of Workplace Stress: Health and Safety Hazards by Sharon Clarke (Paperback - Dec 29, 2003)

• Stress Management for Life: A Research-Based Experiential Approach (with Stress Relief DVD, Activities Manual, and InfoTrac® 1-Semester Printed Access Card) by Michael Olpin and Margie Hesson (Paperback - Mar 30, 2006)

• 10 Simple Solutions to Stress: How to Tame Tension And Start Enjoying Your Life (10 Simple Solutions) by Claire Michaels Wheeler (Paperback - Feb 2007)